Roślinne banki genów - jak działają?

Dlatego też szczególną uwagę zwraca się nie na nowoczesne, intensywne odmiany, ale dzikie ekotypy, odmiany tradycyjne czy miejscowe, które może nie są tak plenne jak odmiany nowoczesne, ale mogą w swym materiale genetycznym  zawierać cenne cechy, jak np. odporność na patogeny. 

Każda próbka nasion, która trafia do banku genów, jest dzielona na dwie części. Pierwsza z nich trafia do kolekcji aktywnej, tj. takiej z której nasiona są udostępniane zainteresowanym osobom. Druga część to żelazna rezerwa banku genów – nasiona z niej nie są nikomu udostępniane i są przechowywane w niższej temperaturze.

Banki genów są doskonale przystosowane do przechowywania w nich nasion przez bardzo długi czas, bez wyraźnej 
utraty zdolności kiełkowania. Jednak nawet najlepsze systemy zabezpieczeń i warunki, nie wyeliminują ryzyka zaistnienia katastrof naturalnych lub tych spowodowanych przez człowieka. Choć ryzyko 
ich wystąpienia jest bardzo małe, to jednak trzeba się przed nim zabezpieczyć. Dlatego też, aby ustrzec się bezpowrotnej utraty bezcennych materiałów zgromadzonych w bankach genów, tworzy się ich kopie bezpieczeństwa i deponuje je  w innym banku genów, najlepiej odległym geograficznie od pierwotnego źródła.

Przykładem takiego postepowania może być Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowego Instytutu Badawczego z Radzikowa, które wysłało pojemnik ze swoją kopią bezpieczeństwa do Globalnego Banku Nasion znajdującego się na norweskim archipelagu Svalbard, na wyspie Spitsbergen, ponad 1 300 km za północnym kołem podbiegunowym. Tam, w komorach wydrążonych w wiecznej zmarzlinie, do tej pory zabezpieczone zostało 1 057 151 próbek nasion roślin użytkowych, pochodzących z 78 banków genów z całego świata, ze wszystkich kontynentów.

Ochrona zasobów genetycznych staje się coraz ważniejsza, ponieważ coraz więcej roślin jest rzadkich lub zagrożonych wyginięciem. Jednocześnie rosnąca populacja świata i gwałtowne zmiany klimatu zmuszają ludzi do poszukiwania nowych, plennych i odpornych upraw. Wyróżnia się trzy główne typy ochrony zasobów genetycznych:

• u rolnika, w gospodarstwie (ang. „on farm”), gdzie rośliny są uprawiane a ich plon wykorzystywany na bieżąco,
• ex situ, (łac. „poza miejscem”), tj. poza miejscem ich występowania, na przykład w bankach genów jako próbki nasion lub w kolekcjach polowych, a także 
• in vitro (łac. „w szkle”) jako kultury tkanek, z których mogą zostać wytworzone całe rośliny oraz
• in situ, (łac. „w miejscu”), tj. w miejscu ich naturalnego występowania, gdzie rosną w stanie dzikim, często na obszarach chronionych. Większość ochrony in situ dotyczy dzikich krewniaków, ważnego źródła genetycznej zmienności w programach hodowli roślin na całym świecie