Czas na lipę! Właściwości i przepisy na lipowe przetwory

W Polsce rośnie dziko na terenie całego kraju, często w połączeniu z klonami i grabami. Lipa to doskonałe drzewo alejowe i parkowe, a także cenny gatunek dla otwartych terenów wiejskich. Dorasta do 25 m wysokości. Jej korona początkowo przybiera kształt szeroki kulisty, a z czasem bardziej wydłużony. Młode pędy są nagie i błyszczące, często od słońca zaczerwienione. Kora u młodych drzew zielonkawa i gładka z czasem staje się srebrzystoszara do szarobrunatnej i pokryta gęstą siecią niezbyt głębokich, rozgałęziających się, podłużnych listewek. Liście mają kształt sercowaty lub zaokrąglony, osiągają 3-10 cm długości i szerokości. Ustawione są skrętolegle. Blaszka liściowa z regularnie piłkowanym brzegiem, z wierzchu żywo zielona, a od spodu sinawa, z kępkami rudych włosków u nasady. Kwiaty z podsadkami, zebrane są po 4-11 we wzniesione kwiatostany typu wierzchotka.

Kwitnienie jest bardzo obfite i trwa od czerwca do lipca. Z kwiatów i liści można przygotować pyszne i zdrowe napary – dobre na przeziębienie. Owoce typu orzeszek są małe, kuliste, filcowato owłosione z delikatnym żebrowaniem. System korzeniowy do 10 lat jest palowy, a w późniejszym okresie typu sercowatego – gęsty i mocny.

Lipa najlepiej rośnie na glebach żyznych i dostatecznie wilgotnych. Stanowisko powinno być słoneczne lub półcieniste. Gatunek ten charakteryzuje się dużą odpornością na mróz, lecz jest wrażliwy na zasolenie gleby. Dobrze znosi upały w przypadku nie za suchej gleby. Charakteryzuje się dużą siłą odroślową i dobrze znosi cięcie. Drzewka sadzimy na miejsce stałe wczesną wiosną lub jesienią.

Z drzewa lipowego robi się rzeźby, ponieważ jest miękkie i łatwe w obróbce. W XVIII wieku francuski chemik opracował przepis na czekoladę z lipy – z kwiatów i orzeszków uzyskał podobno efekt bardzo zbliżony do smaku czekolady. Przez jakiś czas była ona dostępna w Prusach, jednak szybko wycofano się z szerszej produkcji, ponieważ okazała się bardzo nietrwała.

W dawnych czasach lipę uważano za święte drzewo słowiańskie. Wierzono, że chroni przed piorunami, a dotknięcie pnia uzdrawia. Sadzono ją przy kościołach, chatach, nad drogami. Rolnicy mogli pod nią odpocząć w przerwie, podczas polowych prac. Z lipowego drewna wyrabiano domowe sprzęty, sanki, kołyski, posągi i grobowe krzyże. Suche, lipowe liście rolnicy wykorzystywali jako podściółkę dla dobytku, a świeże służyły za karmę dla zwierząt.

Obecnie najczęściej można spotkać dwie odmiany lipy: drobnolistną oraz szerokolistną, której kwiatostany służą do produkcji leczniczych syropów i naparów. Jej miękkie drewno wykorzystywane jest w produkcji wyrobów muzycznych, w tokarstwie i rzeźbiarstwie. Lipa to prawdziwa skarbnica witamin z grupy C i PP, soli mineralnych.

W jej kwiatach znajdują się m.in. fitosterole, flawonoidy, garbniki, śluzy, sole mineralne, kwasy organiczne.

Herbatka z kwiatostanów jest lekarstwem na przeziębienie. Chroni organizm przed wirusami. Witamina C zawarta w naparze wspiera układ immunologiczny, usuwa wolne rodniki, gdyż jest naturalnie silnym antyoksydantem, wspomaga walkę z drobnoustrojami. Chroni przed alergiami i chorobami układu oddechowego, pomaga również zwalczyć uporczywy, nocny kaszel i ma właściwości napotne. Napary z lipy działają moczopędne oraz lekko rozkurczowo. Bardzo korzystne działanie wykazują kąpiele z dodatkiem suszonych liści lub kwiatów, gdyż łagodzą stany zapalne skóry, podrażnienia i co ważne wygładzają skórę. Natomiast lipowa płukanka włosów sprawia, że zniszczone i przesuszone włosy zostaną odżywione. Kwiaty oraz liście lipy można samodzielnie zbierać z drzew oddalonych od dróg, tak aby nie zawierały szkodliwych związków dla zdrowia, a następnie suszyć.

Lipa oprócz tego, że jest piękna i użyteczna, jest niezwykle ceniona przez pszczelarzy i smakoszy miodu. Miód lipowy uznawany jest za najbardziej wartościowy dla ludzkiego organizmu i najsmaczniejszy.

Na przestrzeni wieków doczekała się wielu interpretacji, mitów i znaczeń – generalnie uznawana była za symbol kobiecości, łagodności, pokoju i delikatności. Wokół lip toczyło się czasem życie całej społeczności, kiedy sadzono ją np. na środku wioski albo budowano pod nią sanktuarium, co starsze lipy nazywano na cześć znanych ludzi. W Polce mamy na przykład lipę Jagiełły.
Zadziwiające jest to, że bez względu na kulturę, lipa niosła ze sobą te same, przyjemne skojarzenia. Pachnąca i miękka, w sensie miękkiego drewna, lipa to drzewo typowo kobiece i poświęcane często kobiecym bóstwom, na drugiej stronie skali stał twardy dąb – symbol męskiej siły. Już starożytni Grecy łączyli lipę z kobietami. Dawno temu, w mitycznych czasach, Zeus postanowił zejść z Olimpu na ziemię i pooglądać sobie jak się powodzi ludziom. Na potrzeby podróży przybrał ludzką formę, więc odczuwał wszelkie związane z tym niedogodności – ból, zmęczenie, głód. Prosił ludzi, aby przyjęli go w gościnę, jednak nikt się ku temu nie kwapił. Dopiero para staruszków okazała się litościwa i ugościła króla bogów. Zeus w podzięce uczynił ich swoimi kapłanami, zaś kiedy ich życie dobiegło kresu, przemienił staruszkę w lipę, zaś staruszka w dąb, tak, aby mogli żyć razem jeszcze przez długie lata. Piękne..

W czasach starożytnych uznawano lipę za roślinę pełną uzdrawiających sił oraz roślinę oznaczającą pokój. Słowianie również podchodzili do lipy, jako do rośliny związanej z ładem i pokojem oraz z pierwiastkiem kobiecym. Niektórzy twierdzą, że lipa była symbolem bogini miłości i piękności – Łady, inni zaś twierdzą, że Łada nie była boginią, lecz jedynie określeniem na kobietę/kochankę. Niemniej, lipa powiązana była z siłą kobiecą – to właśnie pod lipą odbywały się sądy, zebrania pokojowe i negocjacje. Na wyprawę wojenną zbierano się pod dębem, jednak to właśnie lipa miała zagwarantować pokojowe rozwiązania. Podobne zapatrywanie na lipę mieli nasi niemieccy sąsiedzi – tam była nazywana lipą sprawiedliwości, ponieważ odbywały
się pod nią sądy, inna nazwa to lipa tańca – ze względu na odbywające się pod nią wesołe spotkania.

Z lipy Słowianie robili trumny ponieważ wierzono, że zapewniają spokojny wieczny spoczynek oraz kołyski dla dzieci – jakie drewno nadawałoby się lepiej dla niemowląt niż drewno kojarzone z pokojem i kobiecością? Sadzono je chętnie również po przyjęciu chrześcijaństwa – lipa stała się drzewem maryjnym, ocieniała kapliczki i pomniki maryjne. W wierze ludowej, gałązki lipy wetknięte za święty obraz zapewniały spokój w domostwie. Niektórzy wierzyli, że odpoczynek w cieniu lipy zapewnia prorocze sny.

Lipa to również ukochane drzewo Jana Kochanowskiego, uwielbiał przebywać pod swoją ulubioną lipą w Czarnolesie, napisał nawet fraszkę na cześć tego drzewa:

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się najwysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. 
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie,
Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep najpłodniejszy w hesperyskim sadzie.

Oto kilka propozycji na wykorzystanie jej cennych właściwości

Herbatka z lipy na przeziębienie

1 łyżkę suszonych kwiatów lipy zalewamy wrzątkiem i odstawiamy do naciągnięcia na około 15 minut, następnie odcedzamy i dodajemy 1 łyżeczkę naturalnego miodu; aby wzbogacić smak herbaty, możemy dodać do niej soku z malin.

Odwar stosowany do okładów, płukania gardła i kąpieli relaksacyjnych

8 łyżek suszonych kwiatów lipy gotujemy w 500 ml wody na wolnym ogniu, a następnie przecedzamy; używamy do płukania gardła w przypadku stanów zapalnych, anginy, do okładów na skórę lub jako dodatek do kąpieli.

Nawilżająca płukanka do włosów

2 łyżki suszonych kwiatów lipy zalewamy 1 litrem gorącej wody i parzymy pod przykryciem przez 15 minut, odcedzamy, dodajemy 2 łyżki octu jabłkowego i płuczemy włosy po ich umyciu; włosy po zastosowaniu płukanki z lipy są miękkie, błyszczące i lekko dociążone; dodatkowo ocet jabłkowy przywraca prawidłowe pH skóry głowy.

Tonik lipowy

1 łyżkę suszonego kwiatu lipy zalewamy 200 ml gorącej wody i odstawiamy na 15 minut do naciągnięcia, odcedzamy; możemy również dodać 2 łyżki octu jabłkowego; przelewamy do szklanej butelki i przechowujemy w lodówce ok. 3 dni; taki tonik w połączeniu z octem jabłkowym wykazuje działanie rozjaśniające i przeciwtrądzikowe.

Syrop z kwiatów lipy

Zrywamy i oczyszczamy 100-120 g kwiatów lipy, płuczemy na durszlaku, lekko osuszamy i wkładamy do słoja; gotujemy syrop z wody i cukru (900 ml wody, 750 g cukru); wrzącym syropem zalewamy zebrane kwiaty lipy; wyciskamy do słoja sok z całej cytryny; mieszamy, aby kwiaty były dokładnie przykryte syropem; odstawiamy na dwa dni do naciągnięcia (mieszamy przynajmniej raz dziennie); przelewamy syrop z kwiatów lipy przez sitko, ewentualnie przecedzamy przez szmatkę o gęstym splocie; ponownie zagotowujemy, rozlewamy do słoików/butelek; pasteryzujemy na małym ogniu 10 minut.

Przeciwwskazania do stosowania lipy

Preparatów na bazie lipy nie powinno się stosować w czasie ciąży i karmienia piersią. Nie powinny po nie sięgać również osoby z chorobami serca oraz ze skłonnością do alergii.