KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Województwo Podlaskie
  • Partner serwisu KRAJOWY OŚRODEK WSPARCIA ROLNICTWA
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Choroby przechowalnicze ziemniaków

Opublikowano 16.10.2019 r.
Do najgroźniejszych chorób powodujących straty w okresie przechowywania zalicza się zarazę ziemniaka, mokrą i suchą zgniliznę oraz zgnilizny mieszane. Coraz bardziej wzrasta znaczenie chorób skórki bulw, które rozwijając się w okresie przechowywania, powodują obniżenie plonu i przede wszystkim jego jakości. Do chorób skórki zaliczamy parcha zwykłego, parcha srebrzystego i antraknozę ziemniaka.

Okres przechowywania ziemniaków w Polsce jest bardzo długi; w zależności od kierunku użytkowania może wynosić od 6-7 miesięcy (sadzeniaki) do 9-10 miesięcy (ziemniaki konsumpcyjne, frytki i chipsy). Wymaga to od producentów stworzenia sprzyjających warunków do składowania i długotrwałego przechowywania bulw. 

Ze względu na częsty brak profesjonalnych przechowalni, duża ilość zbieranych plonów jest ciągle przechowywana w kopcach, które nie spełniają odpowiednich warunków do gromadzenia plonów. W latach 2008-2014 ubytki spowodowane złymi warunkami podczas przechowywania wynosiły średnio ok. 11,2% na każdy milion ton zebranego plonu w Polsce. 

Zaraza ziemniaka

To najgroźniejsza z chorób występujących zarówno w okresie wegetacji, jak i przechowywania. Jej sprawcą jest grzyb Phytophthora infestans, który poraża zarówno część nadziemną rośliny, jak również bulwy. Porażone bulwy mogą zacząć gnić już na polu, lecz jeśli do infekcji doszło dopiero w końcowym okresie wegetacji, to proces ten ujawnia się dopiero podczas przechowywania, doprowadzając do obniżenia plonu. Na powierzchni zainfekowanych bulw tworzą się purpurowo-ołowiane plamy, a na przekroju widoczne są rdzawe, twarde nacieki wnikające w głąb miąższu. Wysokość strat plonu ziemniaków porażonych przez Phytophthora infestans zależy przede wszystkim od terminu wystąpienia i nasilenia choroby, warunków pogodowych w końcowym okresie wegetacji oraz od odporności odmiany. Często zdarza się, że bulwy chore ulegają wtórnemu porażeniu przez patogeny innych chorób (grzyby i bakterie). 

Skuteczna ochrona plantacji w czasie wegetacji roślin zapobiega porażeniu bulw. Ponadto przestrzeganie zasad prawidłowego przechowywania, a w szczególności jak najszybsze osuszenie bulw we wstępnej fazie składowania oraz systematyczne wietrzenie, poprawią trwałość przechowalniczą.

Sucha zgnilizna

Sprawcami tej choroby są grzyby z rodzaju Fusarium. Do czynników sprzyjających jej powstawaniu i rozwojowi można zaliczyć wszelkiego rodzaju uszkodzenia skórki bulw (otarcia, spękania, wgniecenia), które powstają podczas zbioru, transportu i sortowania. Na powierzchni porażonej bulwy pierwszymi zauważalnymi objawami choroby są ciemnobrunatne plamy, powiększające się w miarę rozwoju choroby. Miąższ w miejscu infekcji mięknie i zapada się. Skórka bulwy marszczy się, a na jej powierzchni tworzą się koncentryczne pierścienie. Równie częstym objawem jest tworzenie się na powierzchni skórki poduszeczek grzybni, które w zależności od gatunku sprawcy są barwy: białej, różowobiałej lub purpurowoniebieskiej. Gnijący miąższ jest barwy jasnej do beżowej. Innym często występującym objawem jest tworzenie się w miąższu różnego kształtu i wielkości jam. Na ścianach komór powstaje nalot watowatej grzybni o różnym zabarwieniu W trakcie rozwoju infekcja obejmuje całą bulwę, która wysycha i ulega mumifikacji, przypominając suszoną śliwkę. 
Rozwojowi choroby sprzyja temperatura przechowywania powyżej 3 stopni C, podwyższona koncentracja CO2 oraz wilgotność względna powietrza 50-70%.

Mokra zgnilizna bulw ziemniaka

Sprawcami mogą być bakterie z rodzaju Pectobacterium, Dikeya, Pseudomonas (dawniej Erwinia), Bacillus i Clostridium (Schollenberger 2011). Do zakażenia dochodzi najczęściej w polu, a także podczas okresu przechowywania, kiedy bulwy są niewłaściwie do tego przygotowane (brak okresu odparowania nadmiaru wilgoci i zabliźniania się uszkodzeń, brak odsortowania nadmiaru gleby oraz bulw z widocznymi objawami chorób, zbyt wysoka temperatura przechowywania). Zakażone bulwy pochodzą spod roślin, które wykazywały objawy czarnej nóżki w końcowym okresie wegetacji. Porażone bulwy są źródłem infekcji zarówno bulw uszkodzonych, jak i porażonych innymi patogenami, np. zarazą ziemniaka w czasie zbioru, transportu, sortowania i przechowywania.

Wzrost temperatury i wilgotności względnej powietrza oraz stężenia dwutlenku węgla w atmosferze to warunki stymulujące rozwój tej choroby. Ma to zazwyczaj miejsce w źle wietrzonych pryzmach ziemniaczanych, np. kopcach tradycyjnych. Gnicie rozpoczyna się zazwyczaj od przetchlinek, a następnie cała bulwa w szybkim tempie jest porażana i zmienia się w miękką, cuchnącą masę. W przechowalni tworzą się początkowo niewielkie ogniska bulw z objawami mokrej zgnilizny, które poprzez wycieki śluzu z chorych bulw stopniowo rozrastają się, mogąc w efekcie doprowadzić do zapadnięcia się kopców. 
Zapobieganiu tej choroby sprzyjają: wysadzanie zdrowych sadzeniaków, usuwanie roślin wraz z bulwami z plantacji porażonych czarną nóżką, niedopuszczanie do przechowywania bulw uszkodzonych i z objawami mokrej zgnilizny.

Zgnilizny mieszane

Składowanie na niewielkiej powierzchni dużej ilości bulw sprzyja ich porażaniu przez kilka patogenów jednocześnie. Do najczęstszych sprawców infekcji mieszanych zaliczyć można bakterie z rodzaju Pseudomonas, grzyby z rodzaju Fusarium oraz Phytophthora infestans, sprawcę zarazy ziemniaka. Czynnikiem niekorzystnym w występowaniu zgnilizn mieszanych jest kilkakrotnie szybsze tempo rozwoju infekcji niż w przypadku rozwoju infekcji wywołanej przez pojedynczy patogen. Najprawdopodobniej oba te patogeny stymulują swój rozwój. Stymulujący wpływ na rozwój zgnilizn mieszanych mają również warunki przechowywania, tj. podwyższona wilgotność i wzrost stężenia CO2 w atmosferze.

Antraknoza ziemniaka

Choroba ta występuje w coraz większym nasileniu, a jej rozwojowi sprzyja ocieplenie klimatu. Jej sprawcą jest grzyb Colletotrichum coccodes. Na skórce bulwy powstają srebrzystej barwy plamy, na powierzchni których występują czarne mikrosklerocja, będące zarodnikami przetrwalnikowymi grzyba. Objawy te są często mylnie rozpoznawane jako parch srebrzysty, jednak w odróżnieniu od parcha w przypadku antraknozy brzegi plam nie są tak wyraźnie odgraniczone od zdrowej skórki. Poza tym objawem uważanym za charakterystyczny dla tej choroby są odcinki stolonów długości około 5 cm, które nie oddzielają się od bulwy (na ich powierzchni także można obserwować czarne kuleczki - mikrosklerocja grzyba). Rzadziej występują na bulwie rozległe, płytkie, ciemne nekrozy, które z kolei przypominają uszkodzenia powodowane przez alternariozę ziemniaka.

Parch srebrzysty

Sprawcą tej choroby jest grzyb Helminthosporium solani. Objawy, tak jak w przypadku antraknozy, można obserwować na skórce bulw, na której występują srebrzyste plamy. Takie plamy są efektem załamywania się światła w warstwie komórek skórki zniszczonych przez grzyba. Plamy nekrotyczne są wyraźnie odgraniczone od zdrowej części, a na ich powierzchni podczas przechowywania ziemniaków można zauważyć intensywny czarny nalot zarodników. Silnie zniszczone bulwy wyraźnie ukazują pomarszczenie wywołane odparowaniem wody. Szkodliwość choroby polega na osłabieniu kiełkowania sadzeniaków i zahamowaniu wzrostu roślin. Parch obniża także jakość chipsów, co związane jest z trudnością złuszczania się skórki z bulw silnie porażonych i w efekcie powoduje ich ciemnienie oraz gorzkawy smak. 
Rozwojowi choroby w przechowalni sprzyja temperatura powyżej 3-4 stopni C, wilgotność względna powietrza powyżej 90% oraz stosowanie wentylacji.

Parch zwykły

Tę chorobę wywołują bakterie z rodzaju Streptomyces, a do zarażenia dochodzi w okresie wiązania bulw. W zależności od formy choroby, na powierzchni ziemniaków można zobaczyć wklęsłe, płaskie lub wypukłe suche plamy gnilne. Ich rozwojowi sprzyja brak wilgoci i uprawa ziemniaków na glebach lekkich. Choroba nie rozwija się w okresie przechowywania, lecz liczne strupy na wierzchu skórki sprzyjają zwiększonemu odparowywaniu wody, jak również ułatwiają przedostawaniu się do wnętrza bulw innych patogenów powodujących infekcje wtórne.

Jak ograniczać straty

Główne czynniki wpływające na ograniczenie strat w przechowalniach to:

  • dobór odmian o wysokiej trwałości przechowalniczej,
  • zbiór bulw w odpowiednim terminie, przechowywanie ziemniaków tylko ze zdrowych i sprawdzonych plantacji,
  • zapobieganie uszkodzeniom mechanicznym podczas zbioru i przeładunku,
  • zagwarantowanie wymaganej temperatury i wilgotności w przechowalni dla każdego etapu przechowywania,
  • likwidowanie zawilgocenia ścian i sufitu stosując wentylację obiegową,
  • zapobieganie kiełkowaniu przez utrzymywanie minimalnej dopuszczalnej temperatury dla danej odmiany i kierunku użytkowania, przeprowadzanie wentylacji przy wysokiej wilgotności powietrza zewnętrznego,
  • ograniczanie czasu wentylacji do niezbędnego minimum, usuwanie pojawiających się ognisk gnilnych w pryzmie.

 

kontakt1.jpg
Mariusz Kupisz
Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO