Trzmiele – sprzymierzeńcy rolników

Każdy wie, jak wygląda trzmiel i kojarzy się on wszystkim raczej pozytywnie, ale najczęściej nasza wiedza na tym się kończy. A trzmiele to owady bardzo interesujące, godne szerszego poznania.

Każdy wie, jak wygląda trzmiel i kojarzy się on wszystkim raczej pozytywnie, ale najczęściej nasza wiedza na tym się kończy. A trzmiele to owady bardzo interesujące, godne szerszego poznania.

Naszą uwagę trzmiele zwracają głównie wyglądem i charakterystycznym dźwiękiem przypominającym buczenie. To duże owady, o długości dochodzącej do 30 mm. Ciało ich jest krępe, masywne i gęsto owłosione. Czarny tułów i zaopatrzony w żądło odwłok pokrywają najczęściej jaskrawe paski. Niektórzy nawet się dziwią, jak takie "coś" może latać i unosić się swobodnie w powietrzu, jakby wbrew prawom aerodynamiki.

Trzmiele żyją w koloniach. Swoje gniazda i kryjówki budują w dziuplach, krecich norach, na polach, miedzach, w ogrodach. Jako miejsca gniazdowania służą im także szczeliny w murach, poddasza, kanały wentylacyjne. Gniazdo na ogół wyścielone jest suchą trawą, liśćmi lub mchem. W jego wnętrzu matka buduje z wosku dużą komórkę, którą wypełnia pyłkiem i składa w niej 4–6 jaj oraz drugą mniejszą, którą napełnia nektarem.

Rola trzmieli w środowisku i dla człowieka jest pozytywna. Obok pszczoły miodnej są one najważniejszymi owadami zapylającymi w naszej strefie klimatycznej. Trzmiel waży około 10 razy więcej niż pszczoła, jest też bardziej od niej pracowity. Potrafi latać przez 18 godzin na dobę i odwiedzić w tym czasie 1 000 kwiatów. W naszym klimacie trzmiele zapylają około 400 gatunków roślin, między innymi: naparstnicę, nasturcję, koniczynę i wykę, fasolę, bób, słonecznik, szałwię, dalię, malwy, krokusy, lipy, dziką różę, maliny, jaśminowce. W sadach trzmiele zapylają: jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie, czereśnie, brzoskwinie, morele, maliny, porzeczki, jeżyny, borówki, żurawinę, aktinidię i truskawki. Odwiedzają również kwiaty warzyw: ogórków, cukinii, melonów, oberżyny, papryki, pomidorów, fasoli. Mają też ogromny udział w zapylaniu roślin pod osłonami – głównie pomidora, papryki, oberżyny i melona.

W poszukiwaniu źródeł pyłku i nektaru trzmiele kierują się ubarwieniem kwiatów. Wykazują aktywność nawet przy temperaturze 8–10°C, przy pochmurnym niebie, podczas dżdżystej i wietrznej pogody, również w godzinach porannych i wieczornych, kiedy inne owady nie pracują. Potrafią latać na dużych wysokościach; niektóre żyją w Tybecie na wysokości około 3 250 m n.p.m.

Obecnie w Polsce występuje 31 gatunków trzmieli, jednak najbardziej znane i występujące w całym kraju są trzy: trzmiel ziemny, trzmiel gajowy i trzmiel kamiennik. Wszystkie gatunki trzmieli podlegają ochronie na terenie całej Polski, mimo to ich liczba z roku na rok maleje. Główną przyczyną jest chemizacja rolnictwa. Coraz doskonalsze środki chwastobójcze eliminują rośliny będące pożywieniem tych owadów. Jest coraz mniej miedz, zarośli i kamieni między polami, a one dostarczały trzmielom najlepszych miejsc na zakładanie gniazd. Także w naszych ogrodach występuje coraz mniejsza różnorodność kwiatów i roślin, ograniczona często do trawników i iglaków. Ponadto wiosenne wypalanie traw czy orka niszczą ich podziemne gniazda. Trzmiele mają też wrogów naturalnych – ptaki trzmielojady i dzierzby srokosze. Niebezpieczne dla populacji tych pożytecznych owadów są pasożyty trzmielce.

Coraz powszechniejsza staje się hodowla trzmieli w warunkach kontrolowanych. Takie próby podjęto w Polsce już na przełomie lat 60. i 70. ub. wieku, podobnie jak w Holandii i Belgii. Rodziny trzmiele hodowano w oparciu o matki odłowione w naturalnym środowisku. W hodowli dominuje trzmiel ziemny.