Rzepak ozimy - jakie szkodniki mu zagrażają?

Uszczerbek w plonie rzepaku powodowany tylko żerowaniem chowaczy łodygowych i słodyszka rzepakowego szacuje się od kilku nawet do 50%. W praktyce rolniczej znane są przypadki całkowitego zniszczenia plantacji – gołożery.

Podstawą racjonalnego i skutecznego zwalczania owadów jest systematyczna kontrola i obserwowanie roślin rzepaku od momentu wschodów do osiągnięcia dojrzałości. 

Bardzo ważne jest rozpoznanie szkodnika, poznanie jego biologii, a następnie ustalenie stopnia zagrożenia. Zwalczanie szkodników rzepaku polega na sterowaniu rozwojem owadów i ma na celu ograniczenie ich liczebności poniżej progu ekonomicznej szkodliwości. 

Rozpoznanie gatunków owadów przez rolnika jest podstawą skutecznej ochrony rzepaku, jak również właściwej ochrony owadów pożytecznych, zapylających kwiatostany, a także redukujących populację owadów szkodliwych.

Poniżej opisano owady szkodliwe, które mogą powodować uszkodzenia rzepaku już od momentu rozpoczęcia wegetacji wczesną wiosną. 

Najwcześniej obserwujemy na roślinach rzepaku chowacza granatka – jak do tej pory występuje on w niewielkim nasileniu i nie powoduje dużych strat.  

Chowacz brukwiaczek 

To groźny szkodnik, który pojawia się wczesną wiosną na rzepaku. Chrząszcze zimują w glebie (po uprawie roślin krzyżowych). Gdy temperatura gleby wzrośnie do 5–7 stopni C opuszczają ją i przelatują na rośliny rzepaku. Krótki termin nalotu na uprawę utrudnia w praktyce ustalenie precyzyjnego terminu pojawu. Samice wygryzają otworek tuż pod wierzchołkiem pędu i składają jajo, w miejscach nakłuć łodygi grubej. Larwy żerują we wnętrzu łodygi. Po opuszczeniu łodygi larwy w glebie przepoczwarczają się w owada dorosłego chowacza, który pozostaje w glebie aż do wiosny. 

Uszkodzone łodygi wyginają się i przypominają kształtem literę S, pod wpływem wiatru łamią się. Roślina wytwarza wiele pędów bocznych. Początek wybijania w pędy do osiągnięcia 30 cm wysokości jest momentem krytycznym dla roślin.

Uszkodzona łodyga łatwo ulega zainfekowaniu przez grzyby, wywołujące suchą zgniliznę kapustnych i szarą pleśń. Straty w plonie mogą dochodzić do 50%. 

Chowacz czterozębny 

Opuszcza on zimowe leża (ściółka liściasta, iglasta, gleba) i zasiedla rośliny rzepaku później niż chowacz brukwiaczek. W odróżnieniu od brukwiaczka samice nalatują na plantacje w dłuższym okresie i składają  jaja na dolnej stronie ogonków liściowych i nerwach liści, w miejscach tych widoczne są nakłucia. Larwy wyjadają chodniki w nerwach liści, ogonku liściowym i rdzeniu łodygi. Larwy po około miesięcznym żerowaniu w roślinie wygryzają się i przez otworek w okolicy szyjki korzeniowej wydostają się z łodygi i spadają do gleby, gdzie przepoczwarczają się w dorosłego chrząszcza. Chowacz czterozębny ma długość 2,5–3,5 mm, jest płochliwy, trudno go zauważyć na roślinie. Zaniepokojony nieruchomieje, składa odnóża i spada na glebę. Brak widocznych uszkodzeń utrudnia wizualną ocenę strat. 

Uszkodzenia są wrotami infekcji chorób grzybowych: suchej zgnilizny roślin kapustnych, zgnilizny twardzikowej, szarej pleśni. Porażone rośliny wylegają, łamią się pod wpływem wiatru. Wcześniej osiągają fazę dojrzałości, co jest przyczyną nierównomiernego dojrzewania całej plantacji.

Słodyszek rzepakowy 

Zimuje w ściółce na miedzach, rowach, zakrzaczeniach. Samice zaczynają żerować na żółtych kwiatach kaczeńców, jaskrów, mniszka, astrów, a z nich przelatują na wierzby, gdzie następuje zapłodnienie samic. Owady podczas ciepłej pogody rozprzestrzeniają się bardzo szybko. Pierwsze naloty słodyszka mogą pojawić się w marcu. Szkody wyrządzają tylko chrząszcze, które żerują na zamkniętych pąkach rzepaku, wygryzają otworki, aby dotrzeć do pyłku, w wyniku czego następuje brunatnienie, zasychanie i w końcu opadanie zniszczonych pąków kwiatowych. Samice składają jaja do wnętrza pąków kwiatowych i uszkadzają je mechanicznie. Żerowanie w fazie pąkowania jest przyczyną największych strat. Przedłużająca się faza pąkowania w wyniku spadku temperatury potęguje straty wywołane długim okresem żerowania chrząszczy. Wyklute z jaj larwy żywią się pyłkiem kwiatowym i nektarem nie powodując większych strat. W latach masowego pojawu liczne larwy mogą objadać młode łuszczyny. Dojrzałe larwy wypadają z kwiatów do gleby i tu się przepoczwarczają. Owad ma jedno pokolenie w ciągu roku. Straty w plonie przy wczesnych nalotach, przed kwitnieniem, mogą przekraczać 50%. Występowanie owadów w pełni kwitnienia jest praktycznie nieszkodliwe dla plonu.

Chowacz podobnik 

Pojawia się w stadium luźnego pąka. W pełni kwitnienia rzepaku obserwuje się jego masowy nalot. Samica nakłuwa młodą  łuszczynę (1–3 cm długości) wygryza otworek i tam składa jedno jajo. Larwa, żerująca wewnątrz łuszczyny, może zniszczyć do 7 nasion. Po około 5 tygodniach dojrzała larwa wygryza otworek i opuszcza łuszczynę. Słodyszek wydaje jedno pokolenie w ciągu roku. Miejsca po opuszczeniu przez larwę chowacza podobnika ułatwiają składanie jaj samicom pryszczarka kapustnika. Porażone łuszczyny szybciej żółkną, są zdeformowane, ale pozostają zamknięte. 

Pryszczarek kapustnik 

Owad dorosły wyglądem przypomina komara, ma 1,2–1,5 mm długości, pojawia się w fazie początku kwitnienia rzepaku. Samica składa około 13 jaj w łuszczynach, uszkodzonych przez chowacza posobnika. Może również składać jaja w bardzo młodych nie uszkodzonych łuszczynkach. Po 2–3 tygodniach od złożenia jaj, łuszczyny pękają, a larwy spadają do gleby i w niej się przepoczwarczają; opuszczają glebę jako dojrzałe muchówki. Na rzepaku ozimym, w okresie wegetacji, rozwija się od dwóch do trzech pokoleń. Larwy wysysają soki z nasion i ścianek łuszczyn. Strąki przedwcześnie żółkną i pękają, a nasiona łatwo osypują się. Łan rzepaku dojrzewa nierównomiernie. Straty przez osypywanie powodują też ptaki, wyjadające larwy z pękających łuszczyn. Rośliny na skrajach plantacji są badziej narażone na uszkodzenia niż położone w głębi pola.

Ochrona przed szkodnikami

Zwalczanie owadów szkodliwych należy prowadzić tylko przy pomocy środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania z uwzględnieniem sygnalizacji pojawu i progów ekonomicznej szkodliwości.

Przed zastosowaniem środka ochrony roślin koniecznie trzeba zapoznać się z etykietą i aktualną instrukcją jego stosowania. Każdy rolnik zobowiązany jest bezwzględnie pamiętać o ochronie owadów pożytecznych, np. pszczół, biedronek.

Przestrzeganie okresu prewencji pozwala przeżyć owadom pożytecznym, niezbędnym do dobrego zapylenia roślin. Na 1 ha plantacji rzepaku odmian mieszańcowych – złożonych wystarczy praca 3–4 rodzin pszczelich. Zwalczanie owadów szkodliwych odpowiednim insektycydem należy wykonać po przekroczeniu progów uszkodzeń. W tym celu warto ustawić na polu żółte naczynia wypełnione cieczą zmniejszającą napięcie powierzchniowe wody. Płyn uniemożliwia szkodnikom ucieczkę. Ważna jest lokalizacja żółtych naczyń w obrębie plantacji. Naczynia ustawione w miejscach odkrytych, narażonych na silne wiatry nie spełniają swojej roli. Naczynie chwytne należy ustawić przed początkiem nalotu szkodników, w odległości 10–15 m od brzegu pola na wysokości wegetacji roślin. Dla ochrony owadów pożytecznych należy naczynie nakryć siatką. W celu uniknięcia przelania (opady) zawartości naczynia dobrze byłoby, gdyby tuż przy górnej krawędzi znalazły się małe otworki. Zawartość naczynia kontrolujemy 1 raz w tygodniu, a z chwilą pojawienia się szkodników w pułapce 3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie i oceniamy, jakie owady i w jakiej ilości znajdują się w sygnalizatorze. Zawartość naczyń zaleca się kontrolować o tej samej porze dnia – najlepiej w południe.

Systematyczne obserwacje wymagają czasu, ale pozwalają precyzyjnie określić poziom zagrożenia i w optymalnym terminie wykonać zabieg aplikacji właściwym insektycydem, a to z pewnością przyniesie wymierny efekt finansowy. Każde pole jest inne, różnorodność czynników środowiska (przedplon, nawożenie, odmiany) zna najlepiej rolnik, stąd własna ocena roślin daje obraz konkretnego zagrożenia uprawy.

Znany rolnikom i wypróbowany już sposób z wykorzystaniem żółtych pojemników daje dobry efekt monitorowania chrząszczy w rzepaku. Praktycznie bez pomocy żółtych naczyń, a w przypadku pryszczarka kapustnika – metody czerpakowania – nie wykryjemy pierwszych nalotów i nie dokonamy oceny aktywności opisanych owadów. 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami (Ustawa o środkach ochrony roślin) użytkownik profesjonalny obligatoryjnie powinien sprawdzać efekty zastosowanych metod ochrony roślin, dokumentując wykonane zabiegi z użyciem pestycydów i monitoringu szkodników.

W oparciu o monitoring występowania zaobserwowanych szkodników i z uwzględnieniem progów ekonomicznego zagrożenia rolnik ma obowiązek wyboru pestycydu i podjęcia wykonania zabiegów ochrony rzepaku. Progi szkodliwości nie są jedynym kryterium, ale stanowią pomoc przy podejmowaniu decyzji o wykonaniu oprysku. Przed wyborem środka ochrony roślin, należy rozważyć jego selektywność.

Progi ekonomicznego zagrożenia przez  szkodniki rzepaku ozimego i jarego wg IOR-PIB, Poznań

Źródło: Metodyka integrowanej ochrony i produkcji rzepaku ozimego i jarego dla doradców, IOR–BIP, Poznań

Jan Jaroszewski Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj