Konstrukcje antygradowe w sadach - czy warto je budować?

W ostatnich latach, wraz ze zmianą systemu uprawy roślin sadowniczych z tradycyjnego na intensywny, wzrosły koszty zakładania i prowadzenia sadów, w szczególności w pierwszych latach od momentu założenia plantacji. Wraz z intensyfikacją sadownictwa zaistniała potrzeba, a wręcz konieczność, budowy coraz trwalszych konstrukcji podtrzymujących i stabilizujących drzewka (głównie z powodu słabo rosnących podkładek, na których są uszlachetniane nowoczesne odmiany).

Wymuszone przez klimat

Występujące coraz częściej nietypowe zjawiska pogodowe, a głównie opady gradu, to z kolei powód montowania sieci antygradowych. Grad jest w stanie zniszczyć cały plon owoców w zaledwie kilka minut. Może również uszkadzać korę drzewek, co wpływa na rozwój chorób kory, jak również organizmów szkodliwych, wykorzystujących zranione powłoki kory do wnikania do wnętrza drzewek. 

Następstwa gradobicia mogą być druzgocące dla gospodarstwa sadowniczego. Niestety, tego zjawiska nie da się przewidzieć. Można jednak ochronić się przed nim, montując system siatek w całym sadzie lub przynajmniej w wybranych kwaterach z odmianami, których owoce możemy sprzedać najdrożej. W wielu państwach na zachodzie Europy siatki są stawiane zawsze w kwaterach z odmianami klubowymi, które są szczególnie cenne. Często sadowników zmuszają do tego banki, udzielające im kredytów. Dzięki takiemu rozwiązaniu producenci mogą, chociaż częściowo, zabezpieczyć dochód i zagwarantować sobie zbiory owoców, aby zrealizować długoterminowe umowy z odbiorcami, np. sieciami handlowymi, grupami producenckimi czy przetwórniami owoców. Może to być jedyne wyjście w tych krajach, gdzie koszt ubezpieczenia upraw jest zbyt wysoki.

Na słupach strunobetonowych

Siatki antygradowe montuje się na odpowiednich konstrukcjach, których podstawę stanowią zwykle słupy drewniane, betonowe, żelbetonowe, strunobetonowe lub z rur metalowych. Stabilność konstrukcji zapewnia olinowanie i obecność kotew odciągowych na końcach i z boku rzędów. Często wewnątrz rzędów stawia się słupy strunobetonowe, podczas gdy skrajne są drewniane. Słup strunobetonowy ma większą wytrzymałość, nie ulega pęknięciu ani złamaniu, ponieważ jego konstrukcja jest wykonana ze specjalnego kruszywa i drutów, które spełniają wszystkie normy jakościowe. Zaletą tych słupów jest również to, że mogą być dowolnej długości.

Tendencja wzrostowa

W ostatnich dziesięciu latach widać wyraźny wzrost zainteresowania sadowników inwestycjami w ochronę przeciwgradową. Najwięcej sadów pod siatkami jest obecnie we francuskim rejonie Perlim (ok. 95% powierzchni) oraz w Styrii (Austria, 85% powierzchni). Od 2003 r. do 2012 r. we włoskim Trydencie powierzchnia chroniona siatkami wzrosła z 25 do 45%, a w Południowym Tyrolu z ok. 8 do 30%. Nawet w Limburgii (Holandia), gdzie wciąż jeszcze stosunkowo niewiele upraw osłania się siatkami przeciwgradowymi, powierzchnia ta wzrosła z 1 do 15%. 

W Polsce sadów zadaszonych siatkami jest niewiele, ale zainteresowanie nimi szybko wzrasta, z uwagi na coraz częstsze opady gradu i wysokie koszty ubezpieczeń.

Biała, szara lub czarna

Przy wyborze siatek przeciwgradowych należy wziąć pod uwagę ich kolor. Sadownicy mają do dyspozycji trzy kolory: biały, szary i czarny. Pierwszy z nich pochłania 8-12% światła, drugi 15-18%, a trzeci 25-28%. Różnią się żywotnością: białe posłużą w sadzie 8-10 lat, szare 10-15 lat, a czarne 25-30 lat. Osłony te są wykonane z tworzywa sztucznego, odpornego na promieniowanie UV. Mają różną średnicę oczek (7x3 mm, 8x2,8 mm, 8-9x3 mm). 

W zależności od odmiany, stosuje się następujące kolory siatek:

• białe: dwukolorowe Jonagoldy (Navajo, Boerkamp/Exellent Star, Decosta), standardowy Idared, standardowy Szampion, czerwone mutanty Ligola i Pinovy, słabiej wybarwiające się mutanty Gali (Gala Must, Mondial),
• szare: bardzo ciemne mutanty Jonagolda (Red Jonaprince), czerwone mutanty Idareda i Szampiona, ciemne mutanty Gali, Golden Delcious, Wellant,
• czarne: Mutsu, Red Delicious.

Nie zaleca się osłaniania siatkami drzew gruszy oraz standardowego Ligola i Pinovy. Pod siatkami poleca się używanie większej liczby zapylaczy i owadów zapylających. W okresie kwitnienia sad może być odsłonięty.

Pod osłonami drzewka należy sadzić w kierunku północ-południe, kontrolować ich siłę wzrostu - przez nawożenie i cięcie (w tym cięcie korzeni) - oraz umiejętnie stosować preparat Regalis 10 WG. Czasem poleca się wykładanie na powierzchni gruntu tkanin odblaskowych. Chodzi o to, że owoce niektórych odmian, np. Pinova, Kanzi, wybarwiają się trochę gorzej i należy zwrócić szczególną uwagę na jak najlepsze wykorzystanie światła.

Pojawiają się próby szczelnego okrywania upraw sadowniczych, tj. siatkami o bardzo drobnych oczkach, chroniącymi je przed szkodnikami oraz przed oparzeniami promieniami słonecznymi.

Samemu czy z pomocą?

Na dzień dzisiejszy koszt wykonania konstrukcji przeciwgradowej waha się w granicach od 60 do 100 tys. zł na hektar. Jego wysokość zależy od użytych materiałów (drewno czy strunobeton) oraz tego, czy budowę konstrukcji zlecimy specjalistycznej firmie, czy zrobimy to we własnym zakresie. Sadownicy tylko sporadycznie montują konstrukcje samodzielnie, zwykle zlecają to ekipom specjalistycznym (początkowo oferowały one jedynie montaż konstrukcji wspierających i rusztowań, a obecnie - pełny zakres usług). 

Na koszty budowy konstrukcji składają się: projektowanie konstrukcji, kalkulacja kosztów, tyczenie miejsc pod słupy, instalacja (rozwożenie i stawianie słupów, wkręcanie kotew), uzbrojenie konstrukcji, tj. rozciąganie i napinanie drutów i lin odciągowych, zakładanie i montaż sieci, montaż nawodnieniowej instalacji podkoronowej oraz przeciwprzymrozkowej, mocowanie podpór do drutów, a potem drzewek do indywidualnych podpór i drutów.

Przed lub po posadzeniu sadu

Najlepiej, jeśli na terenie przyszłego sadu najpierw stawiamy konstrukcję, a potem sadzimy drzewka, stabilizujemy je i niezwłocznie zakładamy nawodnienie. W takiej sytuacji możemy skorzystać ze specjalnych frezów i obsypników, które wykopują rowy w ziemi, a następnie zasypują korzenie drzewek. Konstrukcja może być także stawiana w sadzie już istniejącym, najlepiej młodym. Ale jest to możliwe tylko wówczas, gdy drzewka są posadzone w linii prostej i w równych od siebie odległościach.

Czy to się opłaca?

Opłacalność konstrukcji przeciwgradowej powinniśmy rozpatrywać w kontekście kosztów ubezpieczenia dotowanego od gradu. W 2017 roku suma tego ubezpieczenia wynosiła 6,98% sumy ubezpieczenia rocznego, gdzie rolnik ponosił koszt 2,37% sumy ubezpieczenia rocznego, a państwo dopłacało 4,61%. 

Dla porównania obu form (ubezpieczenie i konstrukcja przeciwgradowa), załóżmy, że ochronie będzie podlegał 1 ha sadu jabłoniowego, którego wydajność wynosi średnio 40 t z ha jabłek deserowych w okresie 20 lat. Zakładamy, że przez 20 lat opad gradu wystąpi czterokrotnie, gdzie dwa razy uszkodzonych zostanie 100% owoców, a kolejne dwa razy 50% owoców. W przypadku ubezpieczenia, które w 2017 roku wynosiło 2,37% sumy ubezpieczenia, roczna składka wynosiła 948 zł (40 t x 1000 zł x 2,37%), co w kontekście 20 lat da nam 18 960 zł. Kwota ta, w porównaniu z kosztami wykonania konstrukcji przeciwgradowej (około 80 tys. zł), zdaje się nie pozostawiać złudzeń co do niższych kosztów ubezpieczenia.

Szacowanie, ale jakie?

Inaczej jednak prezentuje się nasze porównanie, kiedy weźmiemy pod uwagę szkodowość. W przypadku siatki przeciwgradowej chronimy 100% plonu i nie ponosimy żadnych strat. Jeżeli chodzi o ubezpieczenie, to praktyka pokazuje, że w przypadku, gdy grad zbije 100% jabłek, ubezpieczyciel wypłaci nam około 50% sumy ubezpieczenia, a gdy grad zniszczy 50% jabłek, nasze odszkodowanie będzie stanowiło około 25% sumy ubezpieczenia. Skąd to szacowanie? Otóż firmy ubezpieczeniowe stosują niekorzystną metodykę szacowania szkody, według której np. jabłko z dwoma trafieniami to zaledwie 20% szkody. Poza tym występuje 10% wkładu własnego, który pomniejszy nasze odszkodowanie. 

Analizując założony przez nas przykład, w ciągu 20 lat straty związane z niekorzystnym szacowaniem szkody przez ubezpieczyciela wyniosą około 60 tys. zł, co w połączeniu z kwotą 18 960 zł zapłaconych składek daje nam 78 960 zł, a to już koszt porównywalny do kosztów wykonania naszej konstrukcji przeciwgradowej.

Nie tylko grad

Rozważając opłacalność konstrukcji przeciwgradowej, należy wziąć również pod uwagę jej wielofunkcyjność, co nie zostało uwzględnione w powyższym porównaniu. Konstrukcja przeciwgradowa stanowi jednocześnie konstrukcję podtrzymującą dla drzew, a jej wykonanie to też koszty. Poza tym wysokość słupów daje nam możliwość nieco wyższego prowadzenia drzew, co przekłada się na plon. 

Z informacji od firm sprzedających siatki przeciwgradowe wynika, że w pewnym zakresie zabezpieczają one sad przed szkodnikami oraz ograniczają podmuchy wiatru. Pod siatkami antygradowymi dochodzi do mniejszych uszkodzeń owoców, w wyniku występowania wysokich temperatur latem (głównie poparzeń). Jako minus należy doliczyć coroczne koszty robocizny związane ze zwinięciem i rozwinięciem siatki.

Podsumowanie

Podsumowując, należy stwierdzić, że siatka przeciwgradowa jest rozwiązaniem ekonomicznie porównywalnym z ubezpieczeniem upraw, chyba że na taką inwestycję uzyskamy dofinansowanie, np. poprzez korzystanie z różnych działań w ramach PROW 2014-2020. Wtedy sprawa co do opłacalności nie budzi wątpliwości i korzystniej jest zakładać konstrukcje antygradowe.

Tomasz Kapica Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. LODR prowadzi doradztwo rolnicze obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mające na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.Realizacja zadań uwzględnia kierunki rozwoju wyznaczone w regionalnych i lokalnych programach rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, ustalonych przez właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj