Jak wybrać prawidłowy termin inseminacji krów?

Hodowcy i producenci mleka powinni pamiętać, że rozród jest jednym z głównych czynników, który decyduje o opłacalności hodowli bydła mlecznego. Jednak cecha ta w przeciwieństwie do wydajności mlecznej nie oddziałuje na efekt ekonomiczny produkcji bezpośrednio. Jego wpływ uwidacznia się głównie poprzez oddziaływanie na wysokość ponoszonych kosztów, co pośrednio przekłada się na dochodowość produkcji mleka.

Utrzymanie właściwych standardów w rozrodzie powinno być priorytetem dla każdego hodowcy ze względu na silny związek pomiędzy cyklem reprodukcyjnym i produkcyjnym u krowy. 

Nieregularne ocielenia czy przedłużający się okres międzywycieleniowy,  pogarszają efektywność produkcji, ponieważ przedłużająca się faza końcowa laktacji wpływa na obniżenie średniej rocznej wydajności mlecznej krów. Zwiększając wydajność krów, spowodowaliśmy kłopoty z pokryciem ich potrzeb energetycznych, co manifestuje skracaniem objawów rujowych. W związku z tym  bardzo często skutecznie utrudnia nam to  wykrycie rui, a co za tym idzie skuteczną inseminację. 

Niezbędnym elementem prawidłowego wykrywania rui i wyznaczenia krów gotowych do inseminacji jest znajomość fizjologii rozrodu krów. Przede wszystkim należy pamiętać, że nie każda krowa powtarza ruję co 21 dni (zakres kształtuje się od 18 do 24 dni). Wynika to z różnej liczby fal pęcherzykowych pojawiających się cyklicznie na jajnikach. U krów mających dwufalowy, ruja występuje w odstępie l8-l9-dniowych, natomiast u trójfalowych w 22-24. To skutkuje tym, że liczba 21 jako okres międzyrujowy wynika z uśrednienia obu przedziałów. Nie oznacza to oczywiście, że nie ma krów z 21-dniowym cyklem rujowym, jednak warto pamiętać, aby nie traktować go jako standardu w prognozowaniu kolejnej rui. Ruja u bydła trwa od 18 do 24 godzin (u jałówek zwykle trochę krócej), co stanowi jedynie 4%-5% całego cyklu. Owulacja występuje 12-15 godzin po zakończeniu objawów rujowych.

Zatem od rozpoczęcia rui do momentu, kiedy będzie zbyt późno na inseminację, upływa średnio 36 godzin.

Badania terenowe udowodniły, że najlepszym momentem inseminacji jest okres od 6 do 16 godzin (średnio 12 godzin) od rozpoczęcia objawów rujowych. Tradycyjnie wykorzystuje się zasadę rano-wieczór, która opiera się na wieczornej inseminacji krów, u których wykryto ruję rano tego samego dnia oraz inseminację poranną u krów latujących się poprzedniego dnia wieczorem. Warto jednak wiedzieć, że ruje o normalnej długości najczęściej zaczynają się w nocy lub późnym wieczorem i latujące się krowy rozpoznaje się rano, dlatego też nigdy nie można pomijać porannej obserwacji, która jest najważniejsza. 

W początkowym etapie rui krowy stają się niespokojne, często porykują, stoją, kiedy inne leżą, rozglądają się, czasem tracą apetyt. Utrzymywane w systemie bezuwięziowym  wykazują zwiększoną ruchliwość. W kolejnym etapie tzw. rui stojącej, pojawia się odruch tolerancji na obskakiwanie. Typowym objawem rui jest wyciek ciągliwego i kleistego śluzu ze szpary sromowej, który łatwo przyczepia się do sierści w okolicy pośladków i do ogona. Czasami wyciek bywa skąpy i podejrzewane o latowanie się krowy dobrze jest sprawdzać, czy nie ma śladów śluzu na przyśrodkowej części ogona. Wyciek śluzu i pozwalanie na obskakiwanie są najbardziej charakterystycznymi i pewnymi objawami rui. Wydawałoby się, że ta mnogość objawów sprawia, że wykrycie rui nie powinno sprawiać trudności, ale „diabeł tkwi w szczegółach” i muszą zostać spełnione dwa warunki: krowa musi ruję manifestować i oczywiście musimy ją zaobserwować.

Obserwacja zachowania krów powinna być przeprowadzana minimum 3-4 razy dziennie, przez około 20-30 minut. Krowy należy obserwować w czasie doju, na okólniku lub pastwisku oraz podczas przebywania w boksach legowiskowych. Taki nakład pracy przynosi wymierne efekty w postaci wykrytych 60%-80% latujących się krów. Najwięcej rui krowy manifestują w nocy - ok. 50%, rano i wieczorem - ok. 30% i 20% w ciągu pozostałego dnia. Osłabiona demonstracja objawów rujowych lub ich całkowity brak, mogą wynikać z wielu przyczyn: zaburzenia funkcji jajników, stresu, zaburzeń metabolicznych, liczby laktacji, błędów żywieniowych, wielkości stada, systemu utrzymania oraz chorób powodujących zachwianie gospodarką hormonalną organizmu. Kiedy podejmiemy decyzję o  kryciu jałówki powinniśmy ją rzetelnie ocenić, i określić jej kondycję hodowlaną, w pięciopunktowej skali BCS. 

Oceniana przez nas lub zootechnika praktyka powinna wynosić, „na oko” około 2,8 punktu. W praktyce oznacza to, że oceniając jałówkę, którą zamierzamy zacielić powinniśmy widzieć 5 żeber (po prawej stronie), a tuż przed i w trakcie porodu powinny być widoczne już tylko 3 żebra. Pamiętajmy, że pierwsza ruja po porodzie występuje zwykle po 3-4 tygodniach. Ze względu jednak na słabo zaznaczone objawy, często przechodzi niezauważona. Następna ruja, pojawiająca się po 6-7 tygodniach od wycielenia, przebiega już z wyraźnie zaznaczonymi objawami. Około 2 miesięcy po porodzie powinna latować się już zdecydowana większość krów. Bez względu na przyczyny, brak rui lub jej niewykrycie do 60 dnia po wycieleniu jest zjawiskiem patologicznym. 

Rafał Przybyła Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie  Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie realizuje na obszarach wiejskich województwa śląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.