Jaka struktura pasywów gospodarstwa rolniczego jest korzystna?

W gospodarstwie rolniczym występują różne rodzaje majątku, np. ziemia, budynki, maszyny, zwierzęta, zapasy, gotówka oraz różne rodzaje źródeł finansowania, np. kapitał własny, kredyty, zobowiązania wobec dostawców. Zestawienie na dany dzień, w określonej formie, w ujęciu wartościowym składników majątku (aktywów) i źródeł finansowania (pasywów) nazywamy bilansem finansowym. Można i warto go sporządzać nawet jak nie prowadzi się rachunkowości. 

Czy i jakie korzyści można uzyskać dzięki sięgnięciu po fundusze obce i jakie są główne zagrożenia z tym związane? W tym przypadku pierwsze pytanie brzmi: które gospodarstwo o takiej samej wartości kapitału własnego lecz różniące się udziałem funduszy obcych będzie miało wyższe wyniki ekonomiczne? Czy gospodarstwo z dużym wsparciem funduszy obcych, czy nie korzystające z nich w ogóle (rys. 1)? 

Rys. 1.  Schemat bilansu finansowego dla gospodarstw rolniczych o takiej samej wartości kapitału własnego, ale o różnej wartości zadłużenia: A – gospodarstwo nie korzystające z funduszy obcych (nie zadłużone), B - gospodarstwo korzystające z funduszy obcych (zadłużone)                                                             

Źródło: Opracowanie własne.

Rozważmy to na przykładzie. Dwa gospodarstwa dysponują kapitałem własnym tej samej milionowej wartości (1 000,00 tys. zł). Gospodarstwo A nie korzysta z funduszy obcych (nie jest zadłużone), a gospodarstwo B wspiera się kredytem w wysokości 500 tys. zł. Dzięki połączeniu funduszy własnych i obcych gospodarstwo B użytkuje większy majątek. Część majątku finansowana kredytem musi oczywiście zarabiać na koszty kredytu (prowizje i odsetki), a wpłaty z produkcji muszą umożliwiać utrzymanie płynności płatniczej, w tym spłatę rat kredytu (tab. 1).

Tab. 1.  Wpływ funduszy obcych (zadłużenia) na wyniki ekonomiczne gospodarstwa rolniczego    

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mańko S. 2015, Analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. KPODR Minikowo, s. 35.

Produkcję oszacowano przy założeniu, że struktura majątku (aktywów) obu gospodarstw jest tak sama, co oznacza, że wskaźniki obrotowości majątku są takie same. Wówczas wyniki produkcyjne są liniową funkcją wielkości majątku (stąd dla gospodarstwa B jest to 380,00 x 1,5 = 570,00 tys. zł). Podobnie jest z kosztami (bez amortyzacji i odsetek) (stąd dla gospodarstwa B jest to 200,00 x 1,5 = 300,00 tys. zł). Jest oczywistym, że w gospodarstwie A odsetki są zerowe, natomiast w B wynoszą 25,00 tys. zł od zadłużenia 500,00 tys. zł, czyli oprocentowanie wynosi 5%. Po skorygowaniu nadwyżki z działalności operacyjnej o odsetki otrzymujemy dochód brutto gospodarstwa (nie jest odjęta amortyzacja, która zarówno w rolnictwie jaki poza nim oraz we wszystkich krajach nie jest koszem pieniężnym, lecz umownym oszacowaniem zużycia środków trwałych i mówi się że gospodarujący „ma ją w kieszeni”). Dochód brutto gospodarstwa odnosimy do jego kapitału własnego (w obu przypadkach 1 000,00 tys. zł) i wyrażamy w procentach (stąd x 100%). Rentowność kapitału własnego gospodarstwa B korzystającego z kredytu wynosi 24,5% i jest wyraźnie wyższa od rentowności gospodarstwa A nie korzystającego (18,0%). O takiej sytuacji mówimy, że wystąpił efekt dźwigni finansowej, gdyż oprócz majątku finansowanego z funduszy własnych, również ta część majątku, która jest finansowana z kredytu też pracuje na rentowność kapitału własnego (podnosi, lewaruje rentowność) (tab. 1). Badania S. Mańko1 na grupie polskich gospodarstw o podobnej wartości kapitału własnego wykazały, że wraz z wzrostem zadłużenia rosła rentowność kapitału własnego i dochody. Jest to dowód na efekt dźwigni finansowej.

W praktyce struktura pasywów gospodarstw rolniczych w krajach Unii Europejskiej jest zróżnicowana i zależy od wielkości ekonomicznej gospodarstw 1. Na przykład w jednorodnej pod względem specjalizacji grupie gospodarstw polowych (TF15) w Grecji udział kapitału własnego wynosił około 99-100 %, podczas, gdy w szóstej klasie wielkości ekonomicznej (ES_6) gospodarstw duńskich tylko 44%. Świadczy to o tym, że gospodarstwa duńskie ekspansywnie wykorzystują fundusze obce dla finansowania swojej działalności, a gospodarstwa greckie praktycznie z tego nie korzystają. Regresja liniowa dla polskich gospodarstw polowych pokazuje, że w miarę wzrostu wielkości ekonomicznej udział zadłużenia w pasywach ogółem rósł przeciętnie o około 5,5 % na każdą klasę wielkości (rys. 2).

Rys. 2.  Udział kapitału własnego w pasywach ogółem w gospodarstwach polowych (TF15) w wybranych krajach Unii Europejskiej w zależności od wielkości ekonomicznej (ES) – średnia dla 2004-2016     

Źródło: Obliczenia własne na podstawie http://ec.europa.eu/agriculture/rica/database/report_en.cfm?dwh=SO; data odczytu 11.07.2018 r.

Analiza struktury pasywów gospodarstw rolniczych Unii Europejskiej jako całości i wybranych krajów potwierdza silną zależność z wielkością ekonomiczną. Gospodarstwa duże mają lepszą od gospodarstw małych strukturę pasywów, tj. odważniej korzystają z funduszy obcych w finansowaniu rozwoju, co przyspiesza przemiany strukturalne i stwarza okazję wykorzystania efektu dźwigni finansowej. Niedoścignionym wzorem jest struktura pasywów gospodarstw duńskich, wypracowana przez lata świadomego oddziaływania agencji rządowych, stowarzyszeń rolniczych i banków. Powinniśmy unikać tego co obserwujemy w Grecji, a dążyć do struktury pasywów gospodarstw rolniczych występującej w Danii (rys. 3).

Rys. 3.  Udział funduszy obcych (zobowiązań) w pasywach ogółem w gospodarstwach rolniczych Unii Europejskiej i w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej (ES) – średnia dla 2010-2016     

Źródło: Obliczenia własne na podstawie http://ec.europa.eu/agriculture/rica/database/report_en.cfm?dwh=SO; data odczytu 11.07.2018 r.

Nie dziwi zatem, że w latach 2004-2016 duńskie gospodarstwa rolnicze należały do najdynamiczniej inwestujących w UE, czego nie można powiedzieć o gospodarstwach greckich. To porównanie potwierdza tezę, że przyspieszenie przemian strukturalnych bezwzględnie wymaga znaczącego wsparcia gospodarstw rolniczych funduszami zewnętrznymi (rys. 4).

Rys. 4. Wartość gospodarstw rolniczych i inwestycji w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2004-2016     

Źródło: Obliczenia własne na podstawie http://ec.europa.eu/agriculture/rica/database/report_en.cfm?dwh=SO; data odczytu 12.09.2018 r.

Rozpatrzmy drugie zagadnienie, tj. jakie są główne zagrożenia związane z korzystaniem z funduszy obcych? W tym przypadku pytanie brzmi: które gospodarstwo o takiej samej wartości kredytu, lecz różniące się okresem kredytowania, będzie miało większe bezpieczeństwo płatnicze?

Rozważmy to na kolejnym przykładzie. Dwa gospodarstwa dysponują kapitałem własnym tej samej milionowej  wartości (1000,00 tys. zł) oraz wspierają się kredytem w wysokości 500 tys. zł. Gospodarstwo C w odróżnieniu od gospodarstwa B z poprzedniego przykładu przyjęło spłatę kredytu w okresie 5 lat, a gospodarstwo D – w okresie dwóch lat. O ile sytuacja płatnicza gospodarstwa C umożliwia jeszcze spłatę rat kredytu (chociaż do dyspozycji rolnika pozostanie mniej niż w przypadku niezadłużonego gospodarstwa A z poprzedniego przykładu), utrzymanie płynności płatniczej w przypadku skrócenia okresu kredytowania do dwóch lat w gospodarstwie D jest niemożliwe (tab. 2).

Pokazuje to, że rentowny pomysł gospodarczy może być zniweczony złym finansowaniem, a błędy wynikające ze zbytniego skracania okresu kredytowania objawią się i zostaną obnażone z całą bezwzględnością szczególnie w latach niekorzystnych, np. załamania plonów spowodowanego przez pogodę, czy załamania cen na coraz bardziej zglobalizowanych i zmiennych rynkach.

Tab. 2.  Wpływ długości okresu spłaty zadłużenia na sytuację płatniczą gospodarstwa rolniczego    

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mańko S. 2015, Analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. KPODR Minikowo, s. 35.

Przeprowadzone analizy prowadzą do dwóch bardzo ważnych wniosków. Po pierwsze, umiejętne korzystanie z kredytów może poprawiać rentowność kapitału własnego i sytuację pieniężną gospodarstwa. Po drugie, podstawowym zagrożeniem związanym z korzystaniem z funduszy obcych nie są koszty (prowizje i odsetki), lecz trwała utrata płynności przy przyjęciu zbyt krótkiego okresu spłaty rat. Można nawet postawić tezę, że nie ma tak dobrego (o wysokiej rentowności pomysłu gospodarczego), którego nie da się zniszczyć złym finansowaniem. Pamiętajmy o tym!

Tadeusz Sobczyński Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Podstawowym zadaniem KPODR jest udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom, mieszkańcom obszarów wiejskich oraz przedsiębiorcom związanym z przetwórstwem rolno-spożywczym w celu zwiększania dochodów gospodarstw rolnych oraz poprawy warunków życia na wsi.Główna siedziba znajduje się w Minikowie (pow. Nakielski). Ośrodek posiada oddziały w Zarzeczewie (pow. Włocławski) oraz w Przysieku (pow. Toruński). Posiada własne wydawnictwo,które jest wydawcą miesięcznika Wieś Kujawsko-Pomorska oraz wielu poradników. Organizuje liczne wystawy i targi -m.in Międzynarodowe Targi Rolno-Spożywcze "Agrotech" w Minikowie, które na obszarze 12ha odwiedza corocznie ok. 350 wystawców i około 35 tys. zwiedzających.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Jaka struktura aktywów gospodarstwa jest korzystna?