Jak pozbyć się ścieków?

W trudnych warunkach terenowych i glebowych dobrym wyjściem są biologiczne oczyszczalnie o skuteczności oczyszczania ścieków na poziomie 95-98%. Wymagają mało miejsca – średnio 8 m2, więc nadają się na nieduże działki. Niestety, są dość drogie w budowie i późniejszej obsłudze. W uproszczeniu oparte są na działaniu specjalnych szczepów mikroorganizmów tlenowych i beztlenowych, rozkładających złożone substancje zawarte w ściekach do rozpuszczalnych w wodzie soli: węglanów, azotanów i siarczanów oraz dwutlenku węgla. 

Typy oczyszczalni

Wyróżnia się dwa typy oczyszczalni: z osadem czynnym lub ze złożem biologicznym. W tych z osadem czynnym mikroorganizmy pływają w roztworze w postaci kłaczkowatej zawiesiny o strukturze gąbki w zbiorniku zwanym bioreaktorem. Wydajność ich pracy zależy od: ilości tlenu, dostępności pokarmu, temperatury i wymieszania ze ściekami. Kłaczki niedotlenione opadają na dno, trafiają ponownie do osadnika wtórnego zwiększając objętość osadu nadmiernego, który należy okresowo wywozić. Zbiornik oczyszczalni z osadem czynnym składa się przeważnie z trzech komór: osadnika wstępnego, gdzie zachodzi sedymentacja, komory napowietrzania i osadnika wtórnego. W celu lepszego doczyszczenia z osadnika wtórnego ścieki zawracane są do osadnika wstępnego i następuje powtórzenie procesu.

Natomiast w oczyszczalni ze złożem biologicznym ścieki, po wstępnym oczyszczeniu w osadniku gnilnym, przepływają do zbiornika wypełnionego złożem, tj. kamieniami, kształtkami PCV, siatką z polietylenu, zwiększającym powierzchnię, na której rozwija się błona biologiczna utworzona z mikroorganizmów. Po wielokrotnym przepłynięciu przez złoże i błonę biologiczną, ścieki zostają oczyszczone w 95%. Wadą oczyszczalni jest konieczność okresowego czyszczenia złoża.

Oferowane przez producentów oczyszczalnie hybrydowe łączą w sobie obie metody oczyszczania. Pierwszą i podstawową jest osad czynny, drugą złoże biologiczne stanowiące dodatkową powierzchnię do rozwoju bakterii. Jej wyposażenie w złoże biologiczne o odpowiednio dużej powierzchni zapewnia większą przepustowość dobową i większą odporność na nierównomierność dopływu ścieków, przerwy w dostawie prądu czy nawet kilkutygodniowe przerwy w użytkowaniu.

Przedstawione typy oczyszczalni biologicznych wymagają urządzeń napędzanych prądem, a więc podwyższających koszty eksploatacji. W ostatnich latach pojawiły się bezprądowe biologiczne oczyszczalnie wykorzystujące do napowietrzania bioreaktora naturalny ciąg powietrza wymuszony wentylacją wysoką, złoże naturalne w postaci włókien kokosowych, dające ogromną powierzchnię do tworzenia błony mikrobiologicznej – wymieniane co ok. 10 lat lub całkowicie niewymienne i praktycznie bezobsługowe złoże nieorganiczne. Bioreaktory bezprądowe tolerują okresowe (sezonowe) zmiany obciążenia ściekami i długie okresy nieobecności, nawet do 6 miesięcy. Koszt inwestycyjny takiej oczyszczalni to ok. 20 tys. zł, a obsługa – według informacji producentów – ogranicza się tylko do kontroli drożności odpływu. W oczyszczalniach biologicznych, żeby zachować ich sprawnośći funkcjonowanie, ważne jest stosowanie odpowiedniej sprzyjającej mikrobom chemii gospodarczej.  
Oparte o inną metodę oczyszczalnie roślinne zapewniają stopień oczyszczania ścieków – do poziomu II klasy czystości wód i nie są tak wrażliwe na agresywne środki chemiczne. Do tej kategorii należą oczyszczalnie z filtrem gruntowo-korzeniowym oraz oczyszczalnie z fitoreaktorem.

W oczyszczalniach gruntowo-korzeniowych ścieki podczyszczone w osadniku wstępnym są kierowane na filtr gruntowo-korzeniowy. Tworzy go odpowiednio przygotowana gleba porośnięta roślinami typowo wodnymi lub występującymi na terenach podmokłych – najczęściej trzciną i wierzbą. Całość jest umieszczona w wykopie wyłożonym nieprzepuszczalną folią. Korzenie roślin przerastają złoże, udrażniają je i zapewniają stałą cyrkulację ścieków. Umożliwiają również dotarcie tlenu do głębszych warstw złoża, gdzie całą pracę wykonują, oczywiście, mikroorganizmy. Do osiągnięcia pełnej sprawności oczyszczalnia wymaga: nakładów, czasu i pielęgnacji, a także miejsca – od 5 do 15 m2 złoża na osobę.

Mniejszej powierzchni (około 9 m2) potrzebują oczyszczalnie ze specjalnej konstrukcji fitoreaktorem, czyli wielofunkcyjnym złożem biologicznym porośniętym roślinnością z kanałami cyrkulacyjnymi. Krążą tam napowietrzane przez pompę ścieki z osadnika wstępnego, dostarczające pożywki mikroorganizmom, które z kolei są pokarmem dla drobnych bezkręgowców żyjących w tym środowisku. Wszystko konsumowane jest na miejscu, dlatego w tej oczyszczalni nie ma osadu i problemu z jego wywozem. Przepływ cieczy pod złożem powoduje, że zimą ścieki nie zamarzają. Dobrze zaprojektowana oczyszczalnia hydrologiczna jest dodatkowo ozdobą ogrodu.

Obecnie koszt inwestycyjny najprostszych oczyszczalni jest niewiele wyższy od kosztu zbudowania szamba. Można ubiegać się o dotację ze środków gminnych, które częściej dotyczą oczyszczalni biologicznych niż drenażowych, ale warto zorientować się w możliwościach. Również Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków unijnych z NFOŚiGW (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) na zaprojektowanie i budowę niektórych rodzajów oczyszczalni, co znacząco zmniejsza koszt inwestycji i okres amortyzacji. Szczegółowe informacje znajdują się w Banku Ochrony Środowiska, w miejscowym wydziale ochrony środowiska i w internecie. Często firmy produkujące i montujące te urządzenia zajmują się kompleksowo formalnościami związanymi z kredytem.