KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Województwo Podlaskie
  • Partner serwisu KRAJOWY OŚRODEK WSPARCIA ROLNICTWA
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Narodowy Instytut Wolności

WYSZUKIWARKA

Zakiszanie wysłodków buraczanych

Opublikowano 12.12.2019 r.
Za nami jesień, a wraz z nią czas zbioru roślin okopowych będących pokarmem dla ludzi i paszą dla zwierząt oraz surowcem do przerobu i pozyskania różnych produktów ubocznych. Jednym z nich są wysłodki buraczane.

Mokre, świeże wysłodki buraczane o zawartości 88% wody (12% suchej masy), można uznać za paszę, a nie za odpad, o ile spełniają odpowiednie wymagania Rozporządzenia (WE) Nr 183/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 stycznia 2005 r. ustanawiające wymagania dotyczące higieny pasz. We Wspólnotowym Katalogu Materiałów Paszowych (Rozporządzenie Komisji (UE) 2017/1017 z dnia 15 czerwca 2017 r. zmieniające Rozporządzenie Komisji (UE) nr 68/2013 w sprawie katalogu materiałów paszowych) wysłodki buraczane są wymienione w dziale 4. Rośliny bulwiaste, rośliny korzeniowe i ich produkty pochodne. W tabeli przedstawiono listę materiałów paszowych – wysłodków buraczanych wraz z ich opisem i wymaganiami odnośnie obowiązkowej deklaracji producenta.

Wykaz materiałów paszowych – wysłodków buraczanych

Nr

Nazwa

Opis

Obowiązkowa

deklaracja

4.1.7

Wysłodki buraczane mokre (z buraków cukrowych)

Produkt wytwarzania cukru, zawierający krajankę buraków cukrowych, z której wodą ekstrahowano cukier. Minimalna wilgotność: 82%. Zawartość cukru jest niska i spada do zera w wyniku fermentacji (kwas mlekowy).

Zawartość popiołu nierozpuszczalnego w HCl, jeżeli >5% w suchej masie.

Wilgotność, jeżeli <82% lub >92%.

4.1.8

Wysłodki buraczane prasowane (z buraków cukrowych)

Produkt wytwarzania cukru, zawierający krajankę buraków cukrowych, z której wodą ekstrahowano cukier, mechanicznie wyciskany. Maksymalna wilgotność: 82%. Zawartość cukru jest niska i spada do zera w wyniku fermentacji (kwas mlekowy). Może zawierać maksymalnie 1% siarczanów.

Zawartość popiołu nierozpuszczalnego w HCl, jeżeli >5 % w suchej masie.

Wilgotność, jeżeli <65% lub >82%.

4.1.9

Wysłodki buraczane prasowane, melasowane (z buraków cukrowych)

Produkt wytwarzania cukru, zawierający krajankę buraka cukrowego, z której wodą ekstrahowano cukier, mechanicznie wyciskany, z dodatkiem melasy. Maksymalna wilgotność: 82%. Zawartość cukru spada w wyniku fermentacji (kwas mlekowy). Może zawierać maksymalnie 1% siarczanów.

Zawartość popiołu nierozpuszczalnego w HCl, jeżeli >5% w suchej masie.

Wilgotność, jeżeli <65% lub >82%.

4.1.10

Wysłodki buraczane suszone (z buraków cukrowych)

Produkt wytwarzania cukru, zawierający krajankę buraków cukrowych, z której wodą ekstrahowano cukier, mechanicznie wyciskany i suszony. Może zawierać maksymalnie 2% siarczanów.

Zawartość popiołu nierozpuszczalnego w HCl, jeżeli >3,5% w suchej masie.

Cukier całkowity w przeliczeniu na sacharozę, jeżeli >10,5%.

4.1.11

Wysłodki buraczane suszone, melasowane (z buraków cukrowych)

Produkt wytwarzania cukru, zawierający krajankę buraków cukrowych, z której wodą ekstrahowano cukier, mechanicznie wyciskany i suszony, z dodatkiem melasy. Może zawierać maksymalnie 0,5% substancji przeciwpieniących i 2% siarczanów.

Zawartość popiołu nierozpuszczalnego w HCl, jeżeli >3,5% w suchej masie.

Cukier całkowity w przeliczeniu na sacharozę.

Wykaz materiałów paszowych – wysłodków buraczanych

Wysłodki powstają poprzez pocięcie na krajalnicy umytych buraków cukrowych. Uzyskana krajanka jest mieszana z wodą o temperaturze 70°C, aby ją wysłodzić. Cukier z komórek rozpuszcza się w wodzie, przez co powstaje sok buraczany, a gorąca wyekstrahowana krajanka o jasnej kremowej barwie to mokre świeże wysłodki buraczane, które są nietrwałe – szybko psują się. Wobec tego już od wielu lat cukrownie prasują je, wyciskając resztę soku surowego, uzyskując wysłodki prasowane zawierające około 22% suchej masy (78% wody). W celu wydzielenia cukru z soku burczanego (syropu) odwirowuje się go. Pozostająca po tym procesie gęsta i lepka ciecz o brązowej barwie i zapachu karmelu to melasa.

Z jednej tony buraków cukrowych można uzyskać 150 kg cukru i 250 kg mokrych wysłodków buraczanych o zawartości 20% suchej masy (80% wody).

Jakość pokarmowa i odżywcza

Produkty uboczne przemysłu cukrowniczego są wartościowymi materiałami paszowymi, zwłaszcza dla krów o wysokiej wydajności mlecznej ze względu na zawartość energii, na co wyraźnie wskazuje bilans azotu w żwaczu (BNŻ). Ujemna wartość tego wskaźnika informuje o tym, że pasza jest energetyczna, a nie białkowa, może więc być stosowana do równoważenia dawek pod względem zawartości w nich energii i białka lub jako uzupełnienie energii w innych paszach, szczególnie w dietach bogatych w kiszonki z traw lub roślin bobowatych drobnonasiennych (motylkowatych) o nadmiernym rozkładzie białka w żwaczu. Kiszone wysłodki buraczane mogą uzupełniać także kiszonkę z kukurydzy.

Jeżeli w suchych wysłodkach BNŻ wynosi − 9 g w kg paszy, oznacza to, że do zrównoważenia tego bilansu należałoby podać 56,25 g białka ogólnego. Wartość ta wynika z przemnożenia 9 g przez wskaźnik 6,25. Pozwala on na przeliczenie ilości azotu na białko ogólne pochodzenia roślinnego, które zawiera 16% tego pierwiastka (100:16=6,25). Czyli w przypadku kiszonych wysłodków prasowanych zrównoważenie osiągnięte zostałoby po podaniu 46,25 g białka ogólnego.

Prasowane wysłodki buraczane zawierają dużo polisacharydów strukturalnych – węglowodanów strukturalnych, z których zbudowane są ściany komórek roślinnych. W suchej masie wysłodków celuloza i hemiceluloza stanowią po 22–30% każda, a lignina 1–8%. Ostatni związek nie jest węglowodanem, tylko związkiem polimerycznym. Istotne jest to, że polisacharydy wysłodków burczanych wolno ulegają degradacji żwaczowej, przez co energia zawarta w tych związkach uwalania się powoli i równomiernie. 

Ważnym składnikiem wysłodków są pektyny, których w suchej masie jest 24–32%. Dzięki nim wysłodki nadają się do skarmiania w dawkach bogatych w skrobię (w pasze treściwe), ponieważ zmniejszają ryzyko wystąpienia kwasicy żwacza. Pektyny są głównym składnikiem neutralnego włókna detergentowego (NDF), którego jest w nich 39%. Są one „rozcieńczalnikiem” tego włókna w skarmianych paszach, przez co stabilizują fermentację żwaczową. Związki te są rozkładane w żwaczu w dużym stopniu, co wzbogaca jego środowisko we włókno rozpuszczalne sprzyjające fermentacji octanowej, a nie propionowej, co zwiększa ilość tłuszczu w mleku. Co prawda pektyny rozkładają się szybciej niż celuloza i hemiceluloza, ale wolniej niż skrobia. 

Podawanie kiszonych wysłodków prasowanych w pierwszym trymestrze laktacji wspomaga bilansowanie dawek pokarmowych zawierających dużo energii, przysparzając im odpowiedniej ilości włókna NDF i węglowodanów niewłóknistych (NFC – ang. non-fibre carbohydrates). 

Wysłodki buraczane obniżają zawartość mocznika w mleku, ale nie mogą być skarmiane krowami zasuszonymi ze względu na zbyt dużą zawartość w nich wapnia w stosunku do fosforu i nadmierną ilość potasu.

Kiszenie w silosie

Wysłodki prasowane zakiszać można w pryzmach (najmniej zalecany sposób), zbiornikach na kiszonkę (silosach), rękawach foliowych lub w belach. Konserwowanie w pryzmie naziemnej jest najmniej korzystne, gdyż uzyskana kiszonka jest zwykle gorszej jakości ze względu na zbyt duże straty składników pokarmowych dochodzące nawet do 30%. 

Wartość pokarmowa wysłodków buraczanych i melasy (wg DLG i IZ PIB – INRA)

Zawartość

w suchej masie

 

Wysłodki

Melasa

prasowane

kiszone

suche

Wartość energetyczna

NEL (MJ)

7,4

7,4

7,9

JPM

1,01

1,01

1,03

JPŻ

0,99

0,99

1,04

ME (MJ)

11,8

11,9

12,3

Wartość białkowa

nBO (g)

157

156

160

BNŻ (g)

-7,4

-9

-3,8

BTJN (g)

60

63

84

BTJE (g)

84

106

71

NEL – energia netto laktacji, JPM – jednostka paszowa produkcji mleka, JPŻ jednostka paszowa produkcji żywca, ME – energia metaboliczna dla świń, nBO – białko ogólne dostępne w jelicie cienkim, BNŻ – bilans azotu w żwaczu, BTJN – białko właściwe rzeczywiście trawione w jelicie cienkim ze względu na podaż azotu w żwaczu, BTJE białko właściwe rzeczywiście trawione w jelicie cienkim ze względu na podaż energii w żwaczu.

Prasowane wysłodki buraczane mają mało suchej masy, jednak doskonale nadają się do zakiszania, pod warunkiem, że są czyste. Podwyższenie zawartości suchej masy w wysłodkach powyżej 22% pogarsza możliwość ich dobrego ugniecenia oraz powoduje obniżenie odporności zakiszonej biomasy na stres tlenowy po otwarciu stosu kiszonkowego i kiszonka psuje się. Nie ma potrzeby składowania ich przed kiszeniem, a nawet wskazane jest szybkie ich złożenie w stos kiszonkowy, kiedy są jeszcze gorące (około 50°C) i natychmiastowe okrycie folią silosową. Wysokość stosu kiszonkowego nie powinna przekraczać 2 m, aby wewnętrzna temperatura w nim mogła obniżać się o 1°C dziennie.

Mimo że prasowane wysłodki buraczane są surowcem kiszonkarskim o specyficznych właściwościach, innych niż zielonki czy kukurydza, przy ich kiszeniu należy przestrzegać tych samych zasad podstawowych – szybkie uformowanie stosu kiszonkowego, ugniecenie w celu wyparcia powietrza (najlepiej ciągnikami kołowymi lub ciągnikami z walcami), natychmiastowe okrycie i obciążenie ziemią lub słomą w balotach  najlepiej w ciągu jednego dnia. Na wierzchu zakiszaną biomasę można posypać np. suszonym młótem browarnianym o grubości warstwy wynoszącej około 15 cm. Po upływie 6–8 tygodni kiszonka nadaje się do skarmiania. W badaniach wykazano, że lepsza jest stabilność kiszonki przy dłuższym czasie jej przechowywania od zamknięcia stosu kiszonkowego do jego otwarcia. Folię silosową należy systematycznie kontrolować pod względem uszkodzeń powodowanych przez ptaki, gryzonie i zwierzynę oraz ją naprawiać.

Należy przyjąć, że latem powinno wybierać się kiszonkę na długości 0,4 m, a zimą –  0,2 m. Wybierana powierzchnia nie powinna być poszarpana, gdyż ułatwia to jej psucie się. Wybierać kiszonkę należy za pomocą specjalnych wybieraków.

Kiszenie w rękawach foliowych i belach

Bardzo dobrym sposobem konserwowania prasowanych wysłodków buraczanych jest ich zakiszenie w rękawie foliowym, w którym umieszcza się je za pomocą prasy silosującej. Rękaw powinien być położony na utwardzonej powierzchni. Prawidłowo w 1 m3 kiszonki powinno być 220 kg suchej masy (SM), czyli tyle ile jest w 1 tonie świeżej masy (ŚM) wysłodków prasowanych. 
W przypadku wysłodków zakiszonych w rękawie obowiązują te same zasady wybierania, jak dla kiszonki w zbiorniku.

Przykład obliczenia wybierania kiszonki z rękawa

Dane: wielkość stada: 50 krów, średnia dzienna dawka kiszonych wysłodków buraczanych: 10 kg, średnica rękawa: 2 m (promień, r = 1 m).

Wzór na objętość rękawa (ze wzoru na objętość walca): V = 3,14 × r2 × długość rękawa.

Obliczenia objętości rękawa dotyczą długości 1 m.

V = 3,14 × (1 m)2 × 1 m = 3,14 m3, jeżeli 1 m3 zawiera 220 kg SM, to 3,14 m3 × 220 kg SM = 690,8 kg SM, czyli 3 140 kg ŚM, tzn. 3,14 t ŚM (690,8 kg SM × 1 000 kg ŚM) : 220 kg SM).

Średnio dziennie potrzeba kiszonki: 50 krów × 10 kg = 500 kg (ŚM), czyli należy jednorazowo wybrać 1,57 m3 (500 kg ŚM × 3,14 m3 : 1 000 kg ŚM), więc kiszonkę trzeba wybrać na długości 0,5 m (3,14 m3 : 1,57 m3=2, 1 m : 2 = 0,5 m).

Obecnie proponuje się, zwłaszcza dla mniejszych gospodarstw, zakiszanie prasowanych wysłodków w belach cylindrycznych owijanych folią. Biomasa przed ofoliowaniem jest prasowana i owijana siatką. Masa beli wynosi około 1,2 t. Uzyskane kiszonki mają wysoką wartość pokarmową, porównywalną do tych, które są produkowane w rękawach foliowych. Kiszonka szybciej schładza się i w razie potrzeby może być skarmiana nawet już po 2 tygodniach od uformowania bel, chociaż rdzeń beli może mieć nadal podwyższoną temperaturę, co tworzy optymalne warunki do rozwoju drożdży i pleśni.

Kiszonki kombinowane

Ten rodzaj kiszonek powstaje poprzez połącznie przynajmniej dwóch surowców, które można np. układać w zbiorniku warstwami. Przykładem może być zakiszanie prasowanych wysłodków buraczanych z otrębami pszennymi. Na dnie zbiornika należy ułożyć warstwę grubości około 0,5 m, która powinna stanowić około 60% ilości otrębów. Na nią zwozi się 1/3 ilości zakiszanych wysłodków. Warstwa środkowa powinna składać się z 30% otrębów i 1/3 zakiszanych wysłodków. Górna warstwa to 10% otrębów i 1/3 zakiszanej biomasy wysłodków. Ilość niezbędnych otrębów pszennych lub innego komponentu suchego można wyliczyć w podobny sposób, jak w przypadku doboru surowców pod względem wilgotności.

Jak obliczyć ile potrzeba otrębów pszennych do wyprodukowania kiszonki kombinowanej?

Dane: zawartość SM w wysłodkach prasowanych – 22% (78% wody), zawartość SM w otrębach pszennych – 88% (12% wody).

Wzór do obliczeń proporcji wysłodków do otrębów:
x : y = (z − w) : (w1 − z)

gdzie:

x – ilość surowca wilgotnego,                       
 y – ilość surowca suchego,

z – optymalna zawartość wody w materiale zakiszanym,     

w – zawartość wody w surowcu suchym,  

w1 – zawartość wody w surowcu wilgotnym.

Założenie: jeżeli w zakiszanym surowcu wilgotnym, suchej masy jest mniej niż 20%, to we wzorze wartość z = 75%, a jeżeli więcej, to z = 70%.

wysłodki : otręby = (70%−12%) : (78%−70%) = 58 : 8 = 7,25 : 1, czyli na 7,25 części wysłodków powinna przypadać 1 część otrębów, czyli na 100 t wysłodków trzeba przygotować 13,8 t otrębów pszennych (100 t : 7,25 = 13,79 t)

Wysłodki mogą być również zakiszane z zielonką z całych roślin kukurydzy lub z całymi burakami pastewnymi bądź z zielonką z traw, o ile będzie można zebrać jesienny pokos. Krowy chętnie pobierają takie kiszonki w większych ilościach, choć gorzej pobierają je, gdy są sporządzone z wysłodków i traw.

Dobrym komponentem kiszonkarskim jest świeże młóto browarniane, które można dodać w ilości 10%, ale należy je wymieszać z wysłodkami i pozostawić na 12–24 godziny, dzięki czemu z młóta wypłynie woda, co zwiększy w kiszonce zawartość suchej masy. 

Dodatki kiszonkarskie

Prasowane wysłodki buraczane można zakiszać z dodatkami mikrobiologicznymi stosowanymi w ilościach zalecanych przez producentów lub z melasą w ilości 1–3%. Zaleca się rozcieńczenie melasy z wodą w proporcji 1:1. Co prawda rezultaty badań wskazują, że zastosowanie bakterii homofermentacji mlekowej, wytwarzających wyłącznie kwas mlekowy nie wpływa na jakość fermentacji  i na stabilność biomasy w stosie kiszonkowym, a poprawa stabilności jest niewielka w przypadku zastosowania melasy. Analiza kiszonek z wysłodków wykazała, że w większości fermentację powodowały bakterie heterofermentacyjne wytwarzające oprócz kwasu mlekowego także kwas octowy, dwutlenek węgla i alkohol. 

Pozytywny wpływ na stabilność tlenową kiszonych wysłodków prasowanych mają dodatki zapobiegające ich psuciu się i wzrostowi temperatury w biomasie podczas jej wybierania i skarmiania.

Skarmianie wysłodków

Świeże mokre wysłodki buraczane, ze względu na koszty transportu i łatwe psucie się, mogą być skarmiane tylko podczas kampanii cukrowniczej w gospodarstwach położonych w pobliżu cukrowni. W dawce dziennej można podawać krowom 20–25 kg, krowom zasuszonym – 2–4 kg, a opasom 40–50 kg mokrych wysłodków. Nie są zalecane w żywieniu jałówek i krów wysokocielnych. W przypadku kiszonych wysłodków prasowanych zalecana ilość wynosi od około 1 do 8 kg suchej masy. W zimie dawka może zawierać 25–35 kg, a latem – 5–15 kg. Bydło opasowe może otrzymywać zimą 15–25 kg takich wysłodków, a latem – 5–10 kg. Ze względu na zawartość włókna NDF, maksymalna ilość kiszonki nie powinna przekraczać 15–25% suchej masy dawki. Kiszonkę z wysłodków prasowanych należy uzupełnić paszą strukturalną – słomą lub sianem. Nie nadaje się do tego kiszonka z kukurydzy, gdyż nie jest paszą strukturalną.


 

kontakt1.jpg
dr hab. Piotr Dorszewski
Artykuł opracowany we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie
 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

POWIĄZANE TEMATY:wysłodki buraczane
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO