KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Województwo Podlaskie
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Partner serwisu KRAJOWY OŚRODEK WSPARCIA ROLNICTWA

WYSZUKIWARKA

Jak rozpoznawać, zapobiegać i leczyć choroby racic u krów mlecznych?

Opublikowano 03.03.2021 r.
Choroby racic, w rezultacie których powstają kulawizny, uważane są za trzecią, po niepłodności i mastitis, grupę przyczyn powodujących straty w hodowli bydła mlecznego.

Pojęciem kulawizna określa się nieprawidłowy sposób poruszania się, który jest następstwem schorzeń narządów ruchu. Przewlekłe choroby kończyn, którym jednocześnie towarzyszy ból i dyskomfort, generują znaczne straty ekonomiczne. Powodują spadek wydajności mleka o około 10%, co w przeliczeniu na krowę wynosi od 270 do 440 kg mleka, oraz zwiększają brakowanie krów. Odsetek krów eliminowanych ze stad z powodu schorzeń racic i występujących z tego powodu powikłań wynosi obecnie 15-25%, a w stadach wysokowydajnych może dochodzić nawet do 50%.

 

Obserwacja i analiza

Diagnozowanie chorób kończyn na ogół nie nastręcza trudności, gdy towarzyszące objawy kulawizny są mocno wyrażone. Więcej trudności sprawiają stany podkliniczne, będące w trakcie rozwoju procesu chorobowego. Niektóre stany zapalne ujawniają się po pewnym czasie. Monitorowanie wymaga systematycznej obserwacji i analizowania procentowego udziału zwierząt kulejących aktualnie, jak też w dłuższych okresach (dekada, miesiąc, kwartał, rok) i powinno prowadzić do szybkiego uruchamiania działań leczniczych, korekcyjnych i profilaktycznych.


W Polsce według Webstera występują 4 kategorie przyczyn prowadzących do powstawania kulawizn u bydła. Pierwsza kategoria obejmuje przerwanie ciągłości rogu, powodujące wynaczynienia w obrębie podeszwy lub linii białej, a w następstwie tworzenie się w tych miejscach wrzodów i ropni. Druga kategoria dotyczy zapaleń wywołanych zakażeniami skóry palców oraz tworzywa racicowego. Trzecia kategoria obejmuje klasyczny ochwat. Czwarta kategoria to czynniki działające sporadycznie i wywołujące martwicę skóry.

 

Nie ukrywają problemu

Zwierzęta spontanicznie manifestują nawet najmniejszy dyskomfort wynikający ze zmian patologicznych w obrębie kończyn. Cięższe przypadki powodują znaczny ból i stanowią ogromny stres dla krów. Obniża to istotnie nie tylko sprawność poruszania się, ale i ogranicza swobodne pobieranie pokarmu, pojenie, behawior czynności fizjologicznych związanych z higieną własną i rozród. 


Odciążanie bolesnej kończyny lub wyłączenie jej z ruchu powoduje zazwyczaj przeciążenia innych kończyn oraz narządu ruchu na tyle, że może dochodzić do dalszych urazów. Zwierzęta kulejące częściej potykają się i tracą równowagę. Przy próbach pokonania trudności powstają nowe urazy, które uniemożliwiają wstawanie i poruszanie się. 

Najczęściej spotykane


Wśród często występujących chorób racic wyróżniamy:

  • zanokcicę - ropno-martwicowe zapalenie skóry i warstwy podskórnej okolicy międzypalcowej, najczęściej o ostrym przebiegu z tendencją do rozprzestrzeniania się na głębsze tkanki (więzadła stawowe, ścięgna, kości),
  • podbitek - powstaje w wyniku ucisku nierównego podłoża (kamienie, żwir) na podeszwę, bez otwarcia rogu racicowego,
  • nagwożdżenie - przebicie rogu racicowego i zakażenie tkanki miękkiej,
  • ścianę oddzieloną - przerwa w ciągłości linii białej powodująca ropne zapalenie tworzywa głównie w kończynach tylnych,
  • ochwat - zapalenie tworzywa racicowego ściany przedniej i bocznych podeszwy,
  • rozrost skóry - guzowate, twarde, rogowaciejące zmiany o charakterze martwicowym i ropnym,
  • grudę - wyprysk na skórze palców w zgięciu pęcinowym, mający charakter sączący w wyniku pękania pojawiających się pęcherzyków,
  • wrzody podeszwy i opuszki - martwica tworzywa z ropną infekcją, może mieć formę subkliniczną lub kliniczną (ubytek rogu, wysięk ropny).

Do kulawizn zaliczamy również: zapalenia kaletek, pochewek, stawów, przykurcze, zerwania mięśni, złamania, skręcenia czy zwichnięcia kości.


Główne czynniki wpływające na choroby racic to:

  • niewłaściwa masa ciała zwierzęcia - przy ciężarze powyżej 100 kg od optimum prawie dwukrotnie wzrasta ilość kulawizn,
  • stan techniczny i sanitarny podłoża,
  • częstotliwość wykonywanych zabiegów korekcyjno-pielęgnacyjnych,
  • dobór buhajów o odpowiednich cechach dotyczących rogu racicowego,
  • błędy żywieniowe.

 

Pierwsza kategoria przyczyn prowadzących do powstawania kulawizn u bydła obejmuje przerwanie ciągłości rogu, powodujące wynaczynienia w obrębie podeszwy lub linii białej, a w następstwie tworzenie się w tych miejscach wrzodów i ropni.

 

Przez żwacz do racicy

W powstawaniu kulawizn ogromną rolę odgrywa kwasica żwacza, występująca szczególnie w okresie okołoporodowym. Podczas zasuszenia krowy otrzymują dawkę ubogą w paszę treściwą i bogatą we włókno. Przez to w żwaczu spada populacja bakterii rozkładających skrobię, a zwiększa się liczebność bakterii celulolitycznych. Zmniejszeniu ulega długość brodawek żwaczowych oraz absorpcja składników pokarmowych. Przy nagłej zmianie dawki żywieniowej po porodzie dochodzi często do kwasicy żwacza. Przy niskim pH giną pierwotniaki i bakterie rozkładające włókno. Bakterie rozkładające skrobię wytwarzają dużo kwasu mlekowego, który nie może być dalej metabolizowany, do lotnych kwasów tłuszczowych. Mleczany zakwaszają środowisko żwacza, a uwalniające się endotoksyny uszkadzają naczynia włosowate, które zaopatrują racice w krew.
Zaburzenia ukrwienia doprowadzają do ochwatu. Choroba obejmuje równocześnie racice obu tylnych kończyn, rzadko wszystkich kończyn lub tylko przednich. Chore krowy niechętnie wstają, przyjmują nieprawidłową postawę, wysuwają kończyny do przodu, czasem krzyżują przednie kończyny, pobierają pokarm w pozycji klęczącej. Stwierdza się bolesność racic i koronki. Na podeszwie, po zestruganiu, widoczne są czerwonawe przebarwienia. W ostrej postaci choroby następuje wzrost temperatury ciała, tętna oraz oddechów. Przewlekła postać ochwatu powoduje nieodwracalne zniekształcenia racic.

Żywienie i geny

Chcąc uniknąć ochwatu, należy zapobiegać chorobom metabolicznym i żywić krowy zbilansowanymi dawkami o właściwym składzie. Wysoki udział pasz treściwych, nadmiar węglowodanów łatwostrawnych oraz zbyt mała ilość węglowodanów strukturalnych (włókna) w dawce pokarmowej sprzyjają występowaniu ochwatu. Wśród przyczyn ochwatu wymienia się także predyspozycje genetyczne związane z małą wytrzymałością układu kostno-stawowo-więzadłowego kończyn i rogu racicowego, zapalenia macicy i wymienia, powikłania porodowe oraz niewłaściwe warunki środowiskowe (mało ściółki, mało ruchu, zła nawierzchnia).


Często spotykanym schorzeniem kończyn jest wrzód podeszwy (tworzywa podeszwowego) w miejscu, gdzie ścięgno mięśnia zginacza palca przyczepia się do kości racicowej. Najczęściej wrzód występuje na zewnętrznej racicy tylnej kończyny. Objawia się stanem zapalnym między tworzywem, a podeszwą rogową. Klinicznie obserwuje się niechęć krów do poruszania się, przedłużenie fazy wstawania („klękanie” na nadgarstkach), a przy zajęciu obu nóg krowy przyjmują postawę „siedzącego psa”. Widoczne jest odwodzenie chorej kończyny odciążające zewnętrzną racicę. Najbardziej podatne na owrzodzenie podeszwy są krowy zapasione, z nieprawidłowo uformowanymi racicami, z wadami postawy oraz miękkim rogiem kopytowym. Schorzeniu sprzyja przebywanie krów na twardej, zanieczyszczonej i nierównej nawierzchni.

Odpowiednie podłoże

Inną dolegliwością kończyn jest zanokcica, która dotyczy szpary międzyracicowej. Rozwija się pod wpływem działania bakterii beztlenowych. Do infekcji dochodzi przez urazy tej strefy racicy, które powstają z powodu uszkodzeń mechanicznych. Przy zaniedbanej ściółce daje to możliwość przeniknięcia drobnoustrojów chorobotwórczych. Nie bez znaczenia w przypadku tej dolegliwości jest podłoże z nierównościami (w tym pastwiska). Może się ono przyczynić do występowania urazów puszki racicowej i w konsekwencji do wnikania bakterii.

Korekcja racic

Kolejnym aspektem na który należy zwrócić uwagę omawiając kulawizny u bydła jest korekcja racic. Przyrost racic w ciągu miesiąca to 3 milimetry, a podczas chodzenia w naturalny sposób ulegają one ścieraniu. Jednak ze względu na efekt domestykacji i ograniczenie możliwości przemieszczania się zwierząt, nie zawsze róg raciczny ma warunki do naturalnej „korekcji”. Dlatego zaleca się przywracanie kształtu wyjściowego racic dwa razy do roku oraz ciągłe monitorowanie ich stanu. 
Głównym celem korekcji racic jest przywrócenie właściwych warunków oparcia palców. Gdy nie przeprowadza się regularnie tego zabiegu, róg racicy rozrasta się, po bokach podwija się na zewnątrz, a przód wywija się ku górze i jest bardziej narażony na pękanie. Przez tak rozrośnięty róg puszki racicowej dochodzi do załamania osi pęcinowo-racicowej i przeciążenia piętki, konsekwencją czego są stany zapalne. Po prawidłowo wykonanej korekcie masa zwierzęcia jest optymalnie rozłożona na wszystkie kończyny.

Kąpiele pomagają

Prostym i skutecznym zabiegiem zapobiegającym rozwojowi infekcji kończyn jest kąpiel racic z zastosowaniem odpowiednich preparatów odkażających. Zabieg powinien obejmować dwa etapy: kąpiel wstępną - oczyszczającą oraz kąpiel profilaktyczno-leczniczą. Przed wejściami do obór można także umieścić maty do dezynfekcji obuwia i racic, zapobiegające roznoszeniu drobnoustrojów. Kąpiel dezynfekująca racice wymaga zastosowania odpowiednich płytkich basenów, mat, specjalnych materaców lub preparatów pianowych, co jest uznanym sposobem nie tylko w profilaktyce, lecz także w terapii niektórych chorób.


Właściwa pielęgnacja racic polega również na zwracaniu uwagi na to, po czym „stąpają” krowy. Zaniedbana, wilgotna ściółka, zabłocone i nieutwardzone wybiegi dla zwierząt, niski stan higieny stanowisk to warunki sprzyjające rozwojowi schorzeń kończyn. Ponadto niemal stały kontakt z wilgotnym podłożem pokrytym mazistymi odchodami, brak regularnego zgarniania odchodów w hali stanowi wyjątkowo sprzyjające środowisko do rozprzestrzeniania się zakażeń racic.

Profilaktyka - dużo wcześniej

Profilaktykę chorób kończyn należy uwzględniać już na etapie projektowania obory oraz technicznego wyposażania obiektu. Odpowiednie wymiary stanowisk, eliminacja barier architektonicznych, racjonalne montowanie i stosowanie urządzeń oraz wyposażenia obory (szczególnie zgarniaczy obornika), odpowiednie wymodelowanie podłoża umożliwiające sprawny odpływ płynnych odchodów, dobra przyczepność podłoża niwelująca poślizgi, w znacznej mierze obniżają narażenie krów na urazy i poprawiają warunki higieniczne. Zapewnienie zwierzętom swobodnego poruszania się, dostęp do wybiegów wzmacnia układ narządów ruchu. Należy pamiętać, że wybiegi, jak też drogi do przeprowadzania zwierząt na pastwiska, powinny być wolne od kamieni, grubego żwiru lub innych elementów mogących powodować urazy podeszwy po nastąpieniu na nie przez zwierzęta.

Biotyna i wapń

Kolejnym ważnym elementem niwelowania różnych problemów zdrowotnych w tym także chorób kończyn jest zapewnienie optymalnego żywienia. Prawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa, uzupełniona o związki mineralne oraz witaminy A, D, E i biotynę (B7), wpływa na prawidłową keratynizację rogu, a więc bezpośrednio odpowiada za stan tkanek w racicach. Produkcja biotyny w żwaczu jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb wysokowydajnych krów, a kwaśne środowisko żwacza przy dużym udziale pasz treściwych dodatkowo upośledza jej syntezę. Dlatego tak ważne jest suplementowanie dawki tą witaminą. Biotyna pozytywnie wpływa również na leczenie wrzodów podeszwy, redukuje uszkodzenia racic i wady lokomocyjne.
Oprócz witamin do odpowiedniego wzrostu i stanu racic niezbędne są niektóre pierwiastki. W procesie keratynizacji i rogowacenia biorą udział wapń, miedź, cynk, a także mangan, kobalt i jod. Wapń aktywuje enzymy, biorące udział w tworzeniu rogu. Hipokalcemia powoduje zaburzenia w jego formowaniu, w wyniku czego na racicach powstają charakterystyczne pierścienie. Najczęściej oznaczają one okresy okołoporodowe, kiedy to występuje największy spadek zawartości wapnia we krwi. Niedobory innych pierwiastków mogą powodować uszkodzenia rogu i podeszwy, a także ich gnicie.
Kolejnym aspektem gwarantującym zdrowotność kończyn u bydła są uwarunkowania genetyczne. Zwierzęta z małą wytrzymałością układu kostnego, stawów i rogu racicowego są bardziej podatne na rozwój schorzeń kończyn. Odpowiedni dobór nasienia lub buhajów do rozrodu, doskonalący budowę i jakość rogu racicowego, a także cech odpowiadających za „mocne nogi”, ma także duże znaczenie w profilaktyce hodowlanej.

Poprawić dobrostan

W walce z kulawiznami należy zwrócić uwagę na poprawę dobrostanu krów. Należy zadbać o odpowiednią obsadę zwierząt w budynku inwentarskim i zapewnić miękkie podłoże, zachęcające krowy do leżenia, oraz odpowiednią przestrzeń do kładzenia się i wstawania. Ważne jest częste czyszczenie i ścielenie stanowisk, podłóg i przepędów oraz dobra wentylacja w celu utrzymania suchych podłóg i racic. Powierzchnie do chodzenia i stania powinny zapewniać tarcie i dobrą przyczepność do podłoża, co poprawia lokomocję. Krowom bezpośrednio po porodzie oraz sztukom kulawym należy zapewnić dodatkowy komfort poprzez dodatkowe ścielenie.

kontakt1.jpg
Grażyna Bondyra
Artykuł opracowany we współpracy z Lubelskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Końskowoli

Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO