Zmiany klimatu i ich wpływ na rolnictwo

Obecnie temperatury latem i zimą są zdecydowanie wyższe niż kiedyś. Często występują susze, a później gwałtowne opady kończące się powodziami. Kiedyś rzadko spotykane silne wiatry, dziś stają się normą. Powstaje pytanie, dlaczego tak się dzieje i czego należy spodziewać się w przyszłości? Jedną z odpowiedzi na te pytania można znaleźć w opracowaniu pt. „Zmiany klimatu i ich wpływ na wybrane sektory w Polsce” pod redakcją: Zbigniewa W. Kundzewicza, Øystein Hov, Tomasza Okruszko wydanym w Poznaniu w 2017 roku w ramach programu Polsko-Norweska Współpraca Badawcza, prowadzonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) (dostępną pod linkiem).

Klimat się ociepla, bo mamy dodatni bilans energetyczny Ziemi. Odpowiadają za to procesy naturalne oraz elementy mające charakter antropogeniczny. Cała naturalna zmiana pochodząca z promieniowania słonecznego i stratosferycznych pyłów wulkanicznych tylko w niewielkiej części przyczynia się do całkowitej zmiany, za wyjątkiem krótkich okresów po wielkich erupcjach wulkanów. W piątym raporcie IPCC z 2013 roku, zawarto stwierdzenie odnośnie interpretacji zmian klimatu: „jest bardzo prawdopodobne, że więcej niż połowa obserwowanego wzrostu średniej globalnej temperatury powierzchni w latach 1951–2010 jest skutkiem antropogenicznego wzrostu stężenia gazów cieplarnianych i innych działań antropogenicznych łącznie”. Określenie „bardzo prawdopodobne” zostało zdefiniowane jako odpowiadające prawdopodobieństwu na poziomie co najmniej 95%.

Czy musimy ograniczyć antropogeniczny wzrost stężenia gazów cieplarnianych?

Tak. Jeżeli chcemy przetrwać musimy zmienić podejście do wytwarzanych przez nas gazów cieplarnianych. Autorzy opracowania przedstawili 4 scenariusze symulujące zmiany klimatu, wskazując, że dalsze emisje gazów cieplarnianych będą powodować dalsze ocieplenie i zmiany we wszystkich składnikach systemu klimatycznego. W celu ograniczenia zmian klimatu wymagane będzie znaczne i trwałe zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych (zainteresowanych szczegółami odsyłam do lektury).

Jakie zmiany nas czekają i jak wpłyną na rolnictwo?   

„Projekcje na przyszłość wskazują kontynuację, a nawet wzmocnienie ocieplenia, w zależności od kierunku zmian globalnej emisji i wiązania gazów cieplarnianych. Zmiany klimatu prawdopodobnie doprowadzą do zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków, jednakże to te drugie będą dominować globalnie, szczególnie wraz ze zwiększaniem się ocieplenia. W Polsce zmiany klimatu przynoszą nawet pewne możliwości, przykładowo wzrost szans na uprawę roślin ciepłolubnych. Nie należy jednak zapominać, że silne przymrozki mogą wciąż występować w ocieplającym się klimacie (np. zimy 2009/2010 i 2010/2011), choć rzadziej, podobnie jak przymrozki późnowiosenne, jak choćby w maju 2011. Zagrożenia powiązane z pogodą obejmują wzrost częstotliwości fal upałów i susz, silnych opadów, powodzi, porywistych wiatrów i podnoszenie się poziomu mórz. W porównaniu z krajami Europy południowej, Polska oczywiście nie będzie wielkim przegranym  w zmieniającym się klimacie, jednak problemy z wodą, włączając w to obecne i rosnące zagrożenia powiązane z ekstremami wodnymi – silnymi opadami i powodziami – prawdopodobnie wzrosną. Konieczne jest w związku z tym optymalne zarządzanie korzystnymi zmianami i efektywne przystosowywanie się do zmian niosących negatywne konsekwencje.”

Zmiany opadów (ilości i rozkładu) i wzrost temperatury spowodują zmiany w wegetacji roślin. „W oparciu na wynikach projektu ENSEMBLES (Szwed i in., 2010; Graczyk, 2013) przewiduje się, że w okresie 2061–2090 nastąpi wzrost długości okresu wegetacyjnego w Polsce o 30 do 40 dni, w porównaniu z latami 1961–1990. Wyjątki stanowią: północna część kraju, gdzie ów wzrost jest znaczniejszy oraz kilka izolowanych miejsc na południu, gdzie będzie niższy (20–30 dni).”

„Obecnie, w niemal całej Polsce ewapotranspiracja przekracza wartość opadów letnich, stąd retencja (w wodach powierzchniowych, w gruncie i wodach podziemnych) maleje. Wyniki projektu ENSEMBLES pokazują, że klimatyczny bilans wodny dla całego kraju przyjmie wartości bardziej ujemne, wskazując na wzrastający deficyt wody. Przewiduje się, że szczególnie duże zmiany nastąpią w południowo-wschodniej części kraju. Prawdopodobieństwo ujemnego bilansu wodnego wzrośnie z 0,84 do 0,96.”

Na przykładzie trzech upraw: zbóż jarych, ziemniaków i kukurydzy, badając przewidywane zmiany w ich fenologii oraz warunki występowania suszy glebowej w horyzoncie czasowym 2024–20504 z uwzględnieniem 4 scenariuszy postępowania z gazami cieplarnianymi (wyżej wspomniane) stwierdzono, że oczekiwane jest przyspieszenie terminu siewu i zbioru trzech wybranych roślin wynikające ze spodziewanego ocieplenia klimatu. Siła oddziaływania różni się w zależności od rodzaju uprawy i scenariusza: najmniejsza zmiana terminu siewu przewidziana jest dla kukurydzy (o 3–7 dni), a najwyższa zmiana dla zbóż jarych i ziemniaków (o 7–17 dni). Spodziewane jest przyspieszenie terminu zbiorów o co najmniej 5–12 dni w przypadku ziemniaków i o maksymalnie 16–21 dni dla kukurydzy.

Zmiany klimatu będą zależeć od wspólnej reakcji ludzi na całym globie. Niedobory wody, bezśnieżne zimy, ale też siewy i zbiory wcześniejsze o 2 tygodnie czy uprawy ciepłolubne na naszych polach, to możliwe skutki za parę dekad. Zainteresowanych szczegółami rolniczych, i nie tylko, skutków wpływu zmian klimatu na życie naszych potomków zachęcam do lektury całego opracowania. Warto także zapoznać się z danymi liczbowymi i wykresami obrazującymi wyniki prac nad modelami dla poszczególnych scenariuszy zmian. 

Źródło: Kozyra, 2013  
Wpływ zmian klimatu na rolnictwo w Polsce Zbigniew W. Kundzewicz i Jerzy Kozyra
Projekcje wpływu zmian klimatu na rośliny jare do roku 2050 w oparciu o symulacje modelu Mikołaj Piniewski, Mateusz Szcześniak, Paweł Marcinkowski, Joanna O’Keeffe, Tomasz Okruszko, Anna Nieróbca, Jerzy Kozyra i Zbigniew W. Kundzewicz

Marej J. Nowacki Artykuł opracowany we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj